Locke

A linguaxe. Os termos universais

Trala explicación da orixe e das clases de ideas e antes de analizar o coñecemento que podemos obter con elas, Locke analizará a linguaxe, xa que as ideas se expresan con palabras, mediante as que, ademais, comunicámonos cos outros seres humanos.

As palabras son signos convencionais, polo que o seu significado non é natural, senón produto dunha convención; As palabras representan ideas e estas, pola súa vez, sendo obxectos inmediatos do pensamento, representan cousas ou signos de cousas, na maioría das ocasións. Ás ideas producidas polas cousas (xa sabemos que hai outras ideas que son meros produtos mentais), podémolas considerar como signos naturais, de modo que a idea de "can" é a mesma en todos os seres humanos, pero a palabra coa que representamos esa idea, non o é ("can", en galego, "chien", en francés, "dog", en inglés), de xeito que parece que o mesmo pensamento podémolo expresar mediante distintas linguaxes.

Ese carácter representativo de ideas que ten a linguaxe non está exento, sen embargo, de erros e imprecisións, xa que en moitas ocasións resulta difícil asegurarse de que quen utilizan a mesma palabra teñen "in mente" o mesmo significado; menos aínda cando se trata de ideas complexas de difícil comprensión e asimilación, o que resulta practicamente inevitábel.

Aínda que, falando con propiedade, a verdade e a falsidade só pertencen ás proposicións, sen embargo, frecuentemente dise das ideas que son verdadeiras ou falsas, porque que palabras hai que non se usen con gran lasitude, e con algún desvío da súa significación estrita e propia?..." (Ensaio, II, C. 32)

...todo home ten unha tan inviolábel liberdade de facer que as palabras signifiquen as ideas que mellor lle parezan, que ninguén ten o poder de lograr que outros teñan nas súas mentes as mesmas ideas que as que el ten, cando usan as mesmas palabras que el usa." (Ensaio, III, C. 2)

Ademais podemos "crear" palabras que non teñan significado algún, ou que remitan a ideas confusas (como as utilizadas polos escolásticos e metafísicos, di Locke), ou utilizalas abusivamente dándolles significados distintos no transcurso dunha discusión, ou "cousificalas" (identificando así ilexítimamente a estrutura da linguaxe coa da realidade), por recorrer simplemente á elocuencia e a retórica, polo que estes usos da linguaxe afástannos dun discurso crítico e coherente, que engade unha dificultade máis ao empeño posto na busca de coñecementos obxectivos. Para compensar estas dificultades Locke propón un estudo crítico da linguaxe, estudo que non se realizará en profundidade, como sabemos, ata o século XX.

O que si fai Locke é analizar a orixe, o significado e o uso dos termos xerais ou universais, dos conceptos "abstractos", dos que facemos un uso tan constante na linguaxe habitual e na filosófica. Xa que todo ente é particular de onde proceden os termos universais, xerais?

As palabras convértense en xerais ao facerse delas signos de ideas xerais, e as ideas convértense en xerais cando se lles suprimen as circunstancias de tempo e de lugar e calquera outras ideas que poidan determinalas a tal ou cal existencia particular." (...) "o xeral e o universal non pertencen á existencia real das cousas, senón que son invencións e creacións do entendemento, fabricadas por el para o seu propio uso." (Ensaio, III, C.3)

A través da experiencia entramos en contacto con entidades particulares (vemos un cabalo, logo outro, etc) e a raíz desa sucesión de ideas particulares formamos unha idea xeral, (a idea de "cabalo"), tomando as características comúns e deixando á marxe os trazos que os diferencian entre eles. Ao aplicar unha palabra ("cabalo") a esa "idea xeral" de cabalo así formada, a palabra "cabalo" adquire un carácter “universal”, ao representar unha idea xeral. Este proceso pódese continuar, formando cada vez ideas máis universais, que serán representadas polos termos ou palabras correspondentes (mamífero, cuadrúpede, vertebrado, etc) Onde están pois o universal, o xeral? Non nas cousas, senón nas ideas e nas palabras, que son creacións da nosa mente. Os termos xerais refírense, pois, non as cousas, senón as clases ou grupos de cousas; cando unha entidade concreta adecuase á idea xeral en cuestión, clasifícase baixo o nome con que designamos a esa idea xeral, a esa clase de obxectos. Non hai, di Locke, un fundamento obxectivo en tal proceso de construción de ideas xerais e no dos correspondentes termos xerais, polo que tal proceso lévanos exclusivamente a captar a "esencia nominal" das cousas, non a súa "esencia real", esencia real que, agás no caso das ideas e modos simples, permanécenos totalmente descoñecida.

...esas esencias reais sonnos descoñecidas. As nosas facultades non nos conducen, no coñecemento e distinción das substancias, alén dunha colección daquelas ideas sensíbeis que advertimos nelas; as cales coleccións, por máis que se formen coa maior dilixencia e exactitude de que sexamos capaces, están moi afastadas da verdadeira constitución interna de onde flúen esas calidades." (Ensaio, III, C. 6)

Xa que logo, a pretensión da metafísica tradicional de que as ideas universais ou abstractas ofrecíannos o coñecemento da "esencia" das cousas, queda totalmente desautorizada. Coñecemos exclusivamente a "esencia nominal", xa que "o noso intento de distinguir as substancias en especies por medio de nomes non se funda en modo algún sobre as súas esencias reais" (Ensaio, III, C.6).