A filosofía de Platón
3.4. Antropoloxía e psicoloxía: a inmortalidade da alma no "Fedro"
A inmortalidade da alma e a súa natureza tripartita no "Fedro"
No Fedro (245c) atopamos un novo argumento sobre a inmortalidade da alma, baseado na idea de que a alma é a orixe de todo movemento; a inmortalidade da alma, entendida a alma como orixe ou primeiro principio do movemento, séguese aquí da teoría de que a alma é a orixe da vida, o principio vital, e que sen ela non hai vida posíbel; establécese unha equivalencia entre vida e movemento, sendo a orixe de ambos a alma, a única realidade que ten capacidade de moverse a si mesma sen necesidade da acción dunha forza exterior:
Toda alma é inmortal. Pois aquilo que está sempre en movemento é inmortal. Todo aquilo que move a outra cousa sendo, pola súa vez, movido por outra cousa, cando cesa o seu movemento, cesa tamén a súa vida. Só aquilo que se move a si mesmo, ao non fallar nunca, tampouco cesa nunca de moverse, senón que é a fonte e principio do movemento para todas as outras cousas que move. Pois o principio nunca comezou a existir. E todo o que comeza a existir nace a partir do principio, mentres que o principio mesmo non procede de nada. Pois se o principio proviñese dalgunha outra cousa, deixaría de ser principio.
E posto que non comezou, tampouco será destruído. Pois se o primeiro principio fose destruído, non podería xa orixinarse a partir de ningunha outra cousa, nin ningunha outra cousa podería orixinarse a partir de el, dado que todas as cousas se orixinan a partir dun primeiro principio. Así, pois, o primeiro principio do movemento é aquilo que se move a si mesmo.
Pero a afirmación de que a natureza da alma é simple non foi a última palabra de Platón. Tanto no Fedro como no libro IV da República, e posteriormente no Timeo, presentaranos a alma como sendo de natureza tripartita, posición que se verá reafirmada no Timeo. Refírese Platón a unha soa alma ou a tres almas distintas? A forma de referirse Platón á alma, tanto no Fedro como na República, permítenos afirmar que Platón non concibe a existencia de tres almas distintas no ser humano, senón a dunha soa alma que realiza tres funcións distintas.
No Fedro, en efecto, fálanos Platón dunha alma tripartita no mito do carro alado. Á alma é comparada a un carro tirado por dous cabalos e controlado por un auriga.
Á alma é como un carro de cabalos alados e un auriga que forman unha unidade. Agora ben: os cabalos e aurigas das almas dos deuses son todos bos e de excelente liñaxe; os das outras almas, sen embargo, son mesturados. Noso auriga goberna á parella que conduce; un dos seus cabalos é belo e bo e de pais semellantes, o outro é o contrario en ambos aspectos. De aí que a condución nos resulte dura e dificultosa. (246 a)
O auriga representaría a parte racional da alma, encargada de dirixir o conxunto cara os seus fins; o cabalo bo representaría as tendencias nobres, e o cabalo malo representaría as tendencias máis materiais. A diferenza do que ocorría no Fedón, onde a alma non tiña ningunha relación coas paixóns, que eran atribuídas exclusivamente ao corpo, no Fedro Platón atribúe á alma a orixe das paixóns, polo tanto da vida emocional do ser humano. É un avance importante na interpretación psicolóxica da vida humana, tratando de dar conta dos constantes conflitos aos que nos ten habituados a experiencia. Non obstante, o control do conxunto correspóndelle ao auriga, é dicir, á parte racional da alma. Esta posición corrixe o intelectualismo do Fedón e ofrécenos unha visión máis acorde co desenvolvido na República, na que o tipo de ser humano que se sexa dependerá non da “natureza” da alma, senón da súa configuración, segundo que predomine nela unha ou outra das súas “funcións”.