Platón

A teoría das Ideas representa o núcleo da filosofía platónica, o eixe a través do cal se artella todo o seu pensamento. Non se atopa formulada como tal en ningunha das súas obras, senón que se expón desde diferentes aspectos e en relación con temas distintos en varias das súas obras de madurez como a "República", o "Fedón" e o "Fedro". Polo xeral considérase que a teoría das Ideas é propiamente unha teoría platónica, malia que varios estudosos de Platón, como Burnet ou Taylor, defenderan a tese de que Platón tomouna directamente de Sócrates. Posteriormente, os estudos de D. Ross, entre outros, puxeron de manifesto as insuficiencias de dita atribución, apoiando así a interpretación máis xeralmente aceptada.

A formulación tradicional

Tradicionalmente interpretouse a teoría das Ideas da seguinte maneira: Platón distingue dous modos de realidade, unha, á que chama intelixíbel, e outra á que chama sensíbel. A realidade intelixíbel, á que denomina "Idea", ten as características de ser inmaterial, eterna, (non-xerada e indestrutíbel, pois), sendo, polo tanto, allea ao cambio. Esta realidade constitúe o modelo ou arquetipo da outra realidade, a sensíbel, constituída polo que ordinariamente chamamos "cousas", e que ten as características de ser material, corruptíbel, (sometida ao cambio, isto é, á xeración e á destrución), e que resulta non ser máis que unha copia da realidade intelixíbel.

A primeira forma de realidade, constituída polas Ideas, representaría o verdadeiro ser, mentres que da segunda forma de realidade, as realidades materiais ou "cousas", atopándose nun devir constante, nunca poderá dicirse delas que verdadeiramente son. Ademais, só a Idea é susceptíbel dun verdadeiro coñecemento ou "episteme", mentres que a realidade sensíbel, as cousas, só son susceptíbeis de opinión ou "doxa". Da forma na que Platón se refire ás Ideas en varias das súas obras como no "Fedón" (a alma contempla, antes da súa unión co corpo, as Ideas) ou no "Timeo" (o Demiurgo modela a materia aténdose ao modelo das Ideas), así como da afirmación aristotélica na "Metafísica" segundo a cal Platón "separou" as Ideas das cousas, adoita formar parte desta presentación tradicional da teoría das Ideas a afirmación da separación ("khorismós") entre o sensíbel e o intelixíbel como unha característica propia dela.

O dualismo sensíbel/intelixíbel

Unha das primeiras consecuencias que se extraeu desta presentación tradicional da teoría das Ideas foi, pois, a "separación" entre a realidade intelixíbel, chamada tamén mundo intelixíbel ("kósmos noetós") e a realidade sensíbel ou mundo visíbel ("kósmos horatós"), que aboca á filosofía platónica a un dualismo que será fonte de numerosos problemas para o mantemento da teoría, e que Aristóteles sinalará como un dos obstáculos fundamentais para a súa aceptación.

O intelixíbel

No que fai ás Ideas, na medida na que son o termo da definición universal representan as "esencias" dos obxectos de coñecemento, é dicir, aquilo que está comprendido no concepto; pero coa particularidade de que non se pode confundir co concepto, polo que as Ideas platónicas non son contidos mentais, senón obxectos aos que se refiren os contidos mentais designados polo concepto, e que expresamos a través da linguaxe. Eses obxectos ou "esencias" subsisten independentemente de que sexan ou non pensados, son algo distinto do pensamento, e en canto tales gozan dunhas características similares ás do ser parmenídeo. As Ideas son únicas, eternas e inmutábeis e, á igual que o ser de Parménides, non poden ser obxecto de coñecemento sensíbel, senón soamente cognoscíbeis pola razón. Non sendo obxecto da sensibilidade, non poden ser materiais. E sen embargo Platón insiste en que son entidades que teñen unha existencia real e independente tanto do suxeito que as pensa como do obxecto do que son esencia, dotándoas así dun carácter transcendente. Ademais, as Ideas son o modelo ou o arquetipo das cousas, polo que a realidade sensíbel é o resultado da copia ou imitación das Ideas. Para os filósofos pluralistas a relación existente entre o ser e o mundo tal como nós o percibimos era o produto da mestura e da separación dos elementos orixinarios (os catro elementos de Empédocles, as sementes de Anaxágoras ou os átomos de Demócrito); tamén Platón deberá explicar cal é a relación entre ese ser inmutábel e a realidade sometida ao cambio, é dicir entre as Ideas e as cousas. Esa relación é explicada como imitación ou como participación: as cousas imitan ás Ideas, ou participan das Ideas.

O sensíbel

Pola súa banda a realidade sensíbel caracterízase por estar sometida ao cambio, á mobilidade, á xeración e á corrupción. O chamado problema do cambio conduce a Platón a buscar unha solución que garda paralelismos importantes coa proposta polos filósofos pluralistas: seguindo a Parménides hai que recoñecer a necesaria inmutabilidade do ser, pero o mundo sensíbel non se pode ver reducido a unha mera ilusión. Aínda que o seu grao de realidade non poida compararse ao das Ideas ha de ter algunha consistencia, e non pode ser asimilado simplemente á nada. É dubidoso que podamos atribuír a Platón a intención de degradar a realidade sensíbel ata o punto de considerala unha mera ilusión. A teoría das Ideas pretende solucionar, entre outros, o problema da unidade na diversidade, e explicar de que forma un elemento común a todos os obxectos da mesma clase, a súa esencia, pode ser real; parece claro que a afirmación da realidade das Ideas non pode pasar pola negación de toda realidade ás cousas.