Platón

A análise do coñecemento en Platón non é obxecto dun estudo sistemático, abordado nunha obra específica dedicada ao tema, senón que, como ocorre con outros aspectos do seu pensamento, exponse en varios dos seus diálogos, polo xeral no curso da discusión doutras cuestións non estritamente epistemolóxicas, se exceptuamos o Teeteto, diálogo no que o obxecto da discusión é o coñecemento.

A análise do coñecemento en Platón

Ás formulacións iniciais da teoría da reminiscencia, exposta no Menón e no Fedón, con ocasión da demostración da inmortalidade da alma, seguirá a explicación ofrecida na República (libro VI) onde atopamos a exposición dunha nova teoría -a dialéctica- que será mantida por Platón como a explicación definitiva do coñecemento. No Teeteto, obra posterior á República, non atoparemos ningunha ampliación do dito anteriormente respecto ao coñecemento, senón unha crítica á explicación do coñecemento dada polos sofistas, baseada na percepción sensíbel, co obxecto de definir cales son as condicións que debe cumprir o verdadeiro coñecemento, condicións que se expuxeran xa na República ao explicar a teoría dialéctica.

A explicación do coñecemento nos filósofos anteriores

O problema do coñecemento fora abordarano xa polos filósofos presocráticos. Lembremos a distinción feita por Parménides entre a vía da opinión e a vía da verdade. Para Parménides existen dúas formas de coñecemento: unha baseada nos datos dos sentidos e a outra baseada na razón. A vía da opinión, na medida que remite aos datos sensíbeis, procedentes dun mundo aparentemente en devir, non constitúe un verdadeiro coñecemento: a súa falsidade viríalle da aceptación do non ser, fonte de todas as contradicións; en efecto, se o non-ser non é, como confiar no coñecemento que derive da súa aceptación? O verdadeiro coñecemento ofrécenolo a vía da razón, ao estar baseada no ser e rexeitar, polo tanto, toda contradición. Polo demais, o ser é inmutábel, polo que o verdadeiro coñecemento ha de ser tamén inmutábel. A verdade non pode estar sometida á relatividade do sensíbel.

Para os sofistas, sen embargo, o coñecemento sensíbel é, simplemente, o coñecemento. A verdade ou falsidade non poden existir como absolutos, estando sometidas á relatividade da sensación. Se prescindimos da sensación, prescindimos do coñecemento. O que me parece frío, é frío, segundo Protágoras, aínda que a outro póidalle parecer quente: e para el será quente. A razón debe partir dos datos sensíbeis para realizar as súas operacións, polo que depende absolutamente deles. Non ten sentido falar dun coñecemento racional coma se fóra algo distinto e aínda oposto ao coñecemento sensíbel.

A crítica de Platón ás explicacións anteriores

No Teeteto, sen embargo, Platón realizará unha crítica das explicacións do coñecemento dadas por Protágoras negando:1) que o coñecemento se poida identificar coa percepción sensíbel, xa que a verdade expresase no xuízo e non na sensación; 2) que nin sequera se pode identificar o coñecemento co "xuízo verdadeiro" xa que podería formularse un xuízo que resultase verdadeiro e estivese baseado en datos falsos; 3) que tampouco se pode identificar o coñecemento co "xuízo verdadeiro" máis unha razón, pois nese caso ¿que podería engadirse, mediante a análise, a un "xuízo verdadeiro" que non contivese xa, e que o convertese en verdadeiro coñecemento? Platón admite, con Protágoras, que o coñecemento sensíbel é relativo; pero non admite que sexa a única forma de coñecemento. Cree, polo contrario, con Parménides, que hai outra forma de coñecemento propia da razón, e que se dirixe a un obxecto distinto do obxecto que nos presenta a sensibilidade: as Ideas. O verdadeiro coñecemento ha de versar sobre o ser, non sobre o devir, e non pode estar sometido a erro, ha de ser infalíbel. O coñecemento sensíbel, pois, non pode ser o verdadeiro coñecemento xa que non cumpre ningunha desas características.