O seguinte texto forma parte dunha introdución xeral aos diálogos de Platón realizada por E. Lledó para a editorial Gredos e reproducido en "La memoria del Logos", Madrid, Taurus, 1966, obra na que se recollen varios estudos sobre o diálogo platónico realizados en dúas épocas distintas, unha máis antiga, na que se analiza o discurso, e outra máis recente que pretende "dialogar co diálogo, intercalarse nel, coma un interlocutor histórico que quixese amosar a máis fermosa vitoria do pensamento filosófico: o seu imposíbel anacronismo", como nos explica o autor no prólogo.

DIÁLOGO E FILOSOFÍA

O estilo de Platón considerouse frecuentemente como unha dificultade para atanguer a súa filosofía. Esta formulación provén dun típico prexuízo académico, segundo o cal toda filosofía, para ser realmente filosofía, non podía ceder á tentación de facer da escritura filosófica unha entidade suficiente como para atanguer así un valioso nivel de expresión e beleza. O suposto rigor filosófico, o absurdo mito da profundidade, tiña necesariamente que enmarcarse cunha linguaxe confusa, enrevesada, que lle outorgase un certo carácter misterioso á comunicación filosófica. A dificultade desta filosofía disimulaba, coa súa roupaxe críptica, a máis absoluta vacuidade. O grave é que unha serie de connotacións máxicas foi tinguindo, por mor destes prexuízos, a historia da filosofía, de tal xeito que chegou a pensarse moitas veces que canto máis difícil parecese un pensamento, máis profundo e zumarento era. Non é necesario explicitar máis este feito, que non merecería a pena ser mencionado se non lastrase, durante séculos, a orixinalidade e liberdade da linguaxe filosófica.

Precisamente, como non hai separación entre pensamento e linguaxe, o espesor, a vivacidade, a riqueza da linguaxe platónica son, entre outros, unha proba máis do volume, axilidade e importancia das súas ideas.

A escritura de Platón tiña que concordar coa atmosfera de beleza e humanidade que, malia todas as contradicións, circundara ás realizacións do século V a. C. e que se prolongará en boa parte do século IV. Sería absolutamente anacrónico que unha época que vira desenvolverse a Sófocles, Tucídides, Eurípides, Fidias, Pericles, Sócrates, Gorgias, non se exprese, filosoficamente, como o fixo Platón. A beleza, claridade e exactitude da súa linguaxe non eran outra cousa que a absoluta identificación coa cultura e a vida real do seu tempo.

Pero, ademais, a súa linguaxe e estilo constitúen unha proba valiosa que nos fai pensar no sentido da filosofía, nas diferenzas que presenta, xa na súa orixe, fronte á historia posterior. Nesta historia, por interesantes e curiosas presións teóricas e sociais, dignas de ser analizadas máis detidamente noutra ocasión, o que se denomina filosofía foi converténdose nun xénero literario peculiar, importante sen dúbida, pero radicalmente distinto daquelas conversacións xurdidas, como ao azar, mentres Sócrates bañaba os pés no río Iliso. Con todo, malia esta aparente lixeireza, ninguén negou que alí, xunto a esas augas, tivo lugar unha das poucas experiencias filosóficas realmente importantes na historia da humanidade.

Outra dificultade que se atribuíu a Platón consistía en considerar a forma de diálogo como algo que entorpecía o contacto directo e inmediato coa comunicación filosófica. O que semellante argumento poida formularse repetidas veces, é unha proba máis dos prexuízos e anacronismos con que se pretendeu estudar a filosofía grega. Sería posíbel que o discípulo de Sócrates puidese elixir outro medio de comunicación? Non era o diálogo a única forma de expresar a historia ideal de Atenas, a vida intelectual dos seus habitantes? Que outro xeito había de manifestar comunitariamente o que pensaban e as cousas das que falaban? O diálogo era a forma adecuada da democracia, e o que un aristócrata como Platón "dialogase" foi unha lección máis do seu maxisterio.

O encontro co pensamento tiña que darse alí onde o pensamento se "atopaba": na ágora, nas rúas, nos ximnasios, na absoluta publicidade dun pensamento compartido. Terían que pasar aínda moitos séculos para que o pensamento se fixese subxectividade, monólogo; para que se sentise á natureza distante e ao individuo alleo; para que o home fuxise do mundo porque, talvez, o mundo que buscaba xa non estaba aí. É certo que Platón comeza a percibir xa esta distancia, pero tería que pasar aínda a época de Aristóteles e a súa xenial análise da natureza -as súas descricións de animais nas súas obras biolóxicas-, das manifestacións culturais -retórica, poética-, da linguaxe e comportamento humano -analítica, ética-, para que o grego comezase a sentir a soidade e a estrañeza. Esa soidade na que, premonitoriamente, descubrira a verdadeira esencia da traxedia. Precisamente, cando o heroe tráxico atangue o seu momento supremo, no que a traxedia levántase e móstrao na plenitude do seu ser, entón transparentase tamén a clave do tráxico: a soidade. Nese mesmo momento comeza o seu silencio e a súa aniquilación. Porque a estrutura da psyche grega, para evitar a traxedia, necesita dos outros, prolóngase e identificase coa comunidade, e esta é a verdadeira paisaxe que acompaña a toda manifestación da súa cultura e aos entramados máis sutís do seu pensamento.

Esta comunidade, na orde filosófica, representouna para Platón o diálogo. Nel conserva, máis ou menos conscientemente, a vida na que, esencialmente, se presenta o pensamento e se fecundan, ao entrecruzarse, as ideas. Platón quere adecuar a súa obra a unha época na que a filosofía non pode arrincar se non é desde a raíz mesma da comunidade e dos seus problemas como tal comunidade. O diálogo ábrenos, ademais, a outro tema capital do platonismo: a dialéctica. O pensamento é un esforzo, unha tensión, e, precisamente, nesa tensión ponse a proba, enriquécese e progresa. A filosofía para Platón é o camiño cara á filosofía. Non é unha serie de esquemas baleiros, que brotan, sen contraste, desde o silencio da subxectividade, senón que se pensa discutindo, facendo enredar o fío do pensamento nas argumentacións dos outros para, así, afinalo e contrastalo. Unha filosofía que nace discutida, nace xa humanizada e enriquecida pola solidariedade da sociedade que reflicte e da que se alimenta. Unha vez máis, a gran oposición entre o camiño e a meta, o esforzo por chegar e o descanso da chegada. Por iso, o diálogo é pedagóxico, destacan os pasos que han de darse, e non cre, como os falsos educadores, que a ciencia é algo que se poida imprimir, de súpeto, no espírito (República, 518b).

E. Lledó, "La memoria del Logos", Madrid, Taurus, 1966 (Versión en galego para webdianoia)