Locke

CAPITULO II. DO ESTADO NATURAL

§ 4. Para comprender ben en que consiste o poder político e para remontarnos á súa verdadeira fonte, será obrigado que consideremos cal é o estado no que se atopan naturalmente os homes, a saber: un estado de completa liberdade para ordenar os seus actos e para dispoñer das súas propiedades e das súas persoas como mellor lles pareza, dentro dos limites da lei natural, sen necesidade de pedir permiso e sen depender da vontade doutra persoa.

É tamén un estado de igualdade, no que todo poder e toda xurisdición son recíprocos, e no que ninguén ten máis que outro, posto que non hai cousa máis evidente có que seres da mesma especie e de idéntico rango, nados para participar sen distinción de todas as vantaxes da Natureza e para servirse das mesmas facultades, sexan tamén iguais entre eles, sen subordinación nin sometemento, a menos que o Señor e Dono de todos eles coloque, por medio dunha clara manifestación da súa vontade, a un deles por riba dos demais, e que lle confíra, mediante un nomeamento evidente e claro, o dereito indiscutíbel ao poder e á soberanía.

§ 5. O xuizoso Hooker considera tan evidente por si mesma e tan fóra de toda discusión esta igualdade natural dos homes, que a toma como base da obrigatoriedade do amor mutuo entre os homes e ergue sobre ela o edificio dos deberes mutuos que teñen, e dela deduce as grandes máximas da xustiza e da caridade. Velaquí como se expresa:

"Esa mesma inclinación natural levou aos homes a recoñecer que están obrigados a amar aos demais tanto coma a si mesmos, porque se en todas esas cousas son iguais, deben rexerse por unha mesma medida; se eu necesariamente teño que desexar recibir dos demais todo o ben que un home pode desexar na súa propia alma, como vou poder aspirar a ver satisfeito o meu desexo se eu mesmo non me coido de satisfacer ese mesmo desexo que senten indiscutibelmente os demais homes, que, por ser de idéntica natureza, teñen que sentirse tan doídos como eu de que se lles ofreza algo que repugne a este desexo? De xeito que, se eu causo un dano, hei de esperar sufrimentos, porque non hai razón que obrigue aos demais a tratarme a min con maior amor que o que eu lles demostrei a eles. De modo, pois, que o meu desexo de ser amado, polas miñas iguais naturais en todo o que é posíbel, imponme o deber natural de consagrarlles a eles plenamente o mesmo afecto. E ninguén ignora as diferentes regras e leis que, partindo desa igualdade entre nós e os que son coma nós mesmos, ditou a lei natural para dirixir a vida do home" (Eccl. Pol., lib. I).

§ 6. Pero, aínda que ese estado natural sexa un estado de liberdade, non o é de licenza; aínda que o home teña en semellante estado unha liberdade sen limites para dispoñer da súa propia persoa e das súas propiedades, esa liberdade non lle confire dereito de destruírse a si mesmo, nin sequera a algunha das criaturas que posúe, senón cando se trata de consagrala con iso a un uso máis nobre có requirido pola súa simple conservación. O estado natural ten unha lei natural pola que se goberna, e esa lei obriga a todos. A razón, que coincide con esa lei, ensina a cantos seres humanos queren consultala que, sendo iguais e independentes, ninguén debe danar a outro na súa vida, saúde, liberdade ou posesións; porque, sendo os homes todos a obra dun Facedor omnipotente e infinitamente sabio, sendo todos eles servidores dun único Señor soberano, chegados a este mundo por orde súa e para servizo seu, son propiedade dese Facedor e Señor que os fixo para que existan mentres lle praza a El e non a outro. E como están dotados de idénticas facultades e todos participan nunha comunidade de Natureza, non pode supoñerse que exista entre nós unha subordinación tal que nos autorice a destruírnos mutuamente, coma se os uns fósemos feitos para utilidade dos outros, tal e como foron feitas as criaturas de rango inferior, para que nos sirvamos delas. Da mesma maneira que cada un de nós está obrigado á súa propia conservación e a non abandonar voluntariamente o posto que ocupa, é o está así mesmo, cando non está en xogo a súa propia conservación, a mirar pola dos demais seres humanos e a non quitarlles a vida, a non danar esta, nin todo canto tende á conservación da vida, da liberdade, da saúde, dos membros ou dos bens doutro, a menos que se trate de facer xustiza cun culpábel.

§ 7. E para impedir que os homes atropelen os dereitos dos demais, que se danen reciprocamente, e para que sexa observada a lei da Natureza, que busca a paz e a conservación de todo o xénero humano, púxose en mans de todos os homes, dentro dese estado, a execución da lei natural; por iso ten calquera o dereito de castigar aos transgresores desa lei cun castigo que impida a súa violación. Sería van a lei natural, coma todas as leis que se relacionan cos homes neste mundo, se no estado natural non houbese ninguén con poder para facela executar, defendendo dese modo aos inocentes e poñendo un obstáculo aos culpábeis, e se un home pode, no estado de Natureza, castigar a outro por calquera dano que faga, todos os homes terán este mesmo dereito, por ser aquel un estado de igualdade perfecta, no que ningún ten superioridade ou xurisdición sobre outro, e todos deben ter dereito a facer o que un calquera pode facer para impoñer o cumprimento de dita lei.

§ 8. É así como, no estado de Natureza, un home chega a ter poder sobre outro, pero non é un poder absoluto e arbitrario para tratar a un criminal, cando o ten nas súas mans, seguindo a apaixonada fogosidade ou a extravagancia limitada da súa propia vontade; teno unicamente para impoñerlle a pena proporcionada á súa transgresión, segundo diten a serena razón e a conciencia; é dicir, unicamente en canto poida servir para a reparación e o represión. Estas son as dúas únicas razóns polas que un home pode inflixir a outro un dano, e a iso é ao que chamamos castigo. O culpábel, polo feito de transgredir a lei natural, vén a manifestar que con el non rexe a lei da razón e da equidade común, que é a medida que Deus estabeleceu para os actos dos homes, mirando pola súa seguridade mutua; ao facelo, convértese nun perigo para o xénero humano. Ao desprezar e quebrantar ese home o vínculo que ha de gardar aos homes do dano e da violencia, comete un atropelo contra a especie toda e contra a paz e seguridade da mesma que a lei natural proporciona. Agora ben: polo dereito que todo home ten de defender á especie humana en xeral, está autorizado a poñer obstáculos e incluso, cando iso é necesario, a destruír as cousas daniñas para aquela; así é como pode inflixir ao culpábel de transgredir a lei o castigo que pode facerlle arrepentirse, impedíndolle dese modo, e impedindo co seu exemplo aos demais, que recaia en delito semellante. Nese caso e por un motivo igual, calquera home ten o dereito de castigar a un culpábel, facéndose executor da lei natural.

§ 9. Non me cabe dúbida de que semellante doutrina resultará moi estraña para certos homes; pero, antes de que a condenen, eu desexaría que me explicasen en virtude de que dereito pode un príncipe ou un Estado aplicar a pena capital ou castigar a un estranxeiro por un crime que cometeu dentro do país que eles rexen. As súas leis, iso é cousa segura, non acadan aos estranxeiros, calquera que sexa a sanción que poidan recibir aqueles polo feito de ser promulgadas pola lexislatura. Non se dirixen ao estranxeiro e, se o fixesen, este non tería obriga algunha de prestarlles atención, xa que a autoridade lexislativa que as pon en vigor para que rexan sobre os súbditos daquel Estado non ten ningún poder sobre el. Quen en Inglaterra, Francia ou Holanda exercen o supremo poder de ditar leis son, para un indio, homes iguais a todos os demais: homes sen autoridade. Se, pois, cada un dos homes non ten, pola lei natural, poder para castigar as ofensas cometidas contra esa lei, tal como se estima serenamente en cada caso, eu non vexo razón para que os maxistrados dun Estado calquera poidan castigar ao estranxeiro doutro país, xa que, fronte a el, non poden ter outro poder que o que todo home pode ter naturalmente sobre todos os demais.

§ 10. Ademais de cometerse o crime de violar as leis e de apartarse da regra xusta da razón, cousas que cualifican a un home de dexenerado e fan que se declare apartado dos principios da natureza humana e que se converta nun ser daniño, adoita, por regra xeral, causarse un dano; unha ou outra persoa, un home ou outro, recibe un dano por aquela transgresión; en tal caso, quen recibiu o dano (ademais do dereito a castigar, que comparte con todos os demais homes) ten o dereito especial de esixir reparación a quen se o causou. E calquera outra persoa a quen iso pareza xusto pode, así mesmo, xuntarse co prexudicado e axudarlle a esixir ao culpábel todo canto sexa necesario para indemnizalo polo dano sufrido.

§ 11. Destes dous dereitos distintos, o de castigar o crime, para dificultar e previr a comisión doutra falta igual, corresponde a todos, mentres que o de esixir reparación, só o ten a parte prexudicada. Agora ben: o maxistrado, que ten nas súas mans, polo feito de selo, o dereito común de castigar, pode moitas veces, cando o ben público non reclama a execución da lei, perdoar pola súa propia autoridade o castigo das infraccións do delincuente, pero non pode, en cambio, condonar a reparación que se lle debe ao particular polos danos que recibiu. A persoa que sufriu o dano ten dereito a pedir reparación no seu propio nome, e só ela pode condonala. O prexudicado ten a facultade de apropiarse os bens ou os servizos do culpábel en virtude do dereito á propia conservación, tal e como calquera ten a facultade de castigar o crime para evitar que volva a cometerse, en razón do dereito que ten a protexer ao xénero humano, e a poñer por obra todos os medios razoábeis que lle sexan posíbeis para lograr esa finalidade. Por iso todo home ten no estado de Natureza poder para matar a un asasino, a fin de apartar a outros de cometer un delito semellante (para cuxo dano non existe compensación), poñéndolles diante dos outros o castigo que calquera pode inflixirlles e, ao mesmo tempo, para protexer aos seres humanos das acometidas dun criminal que, renunciando á razón, regra común e medida que Deus deu ao xénero humano, declarou a guerra a ese xénero humano con aquela violencia inxusta e aquela morte violenta de que fixo obxecto a outro; nese caso o asasino pode ser destruído o mesmo que se mata un león ou un tigre, ou calquera das feras coas que o home non pode vivir en sociedade nin sentirse seguro. Niso fúndase aquela gran lei da Natureza de que "quen derrama o sangue dun home verá derramado o seu sangue por outro home". Caín sentiu tan pleno convencemento de que calquera persoa tiña dereito a matalo como a un criminal, que, despois do asasinato do seu irmán, exclamou en voz alta "calquera que me atope matarame." De forma tan clara estaba escrita esa lei nos corazóns de todos os homes.

§ 12. Talvez alguén preguntará se, por esa mesma razón, pode un home no estado de Natureza castigar coa morte outras infraccións menos importantes desa lei. Velaquí a miña resposta: cada transgresión pode ser castigada no grao e coa severidade que sexa suficiente para que o culpábel saia perdendo coa súa acción, teña motivo de arrepentirse e inspire aos demais homes medo de obrar da mesma maneira. Toda falta que pode cometerse no estado de Natureza pode tamén ser igualmente castigada nese mesmo estado cunha sanción de acade igual ao que se aplica nunha comunidade política. Aínda que me sairía da miña finalidade actual se entrase aquí en detalles da lei natural ou das súas medidas de castigo, o certo é que esa lei existe, e que é tan intelixíbel e tan evidente para un ser racional e para un estudoso desa lei como o son as leis positivas dos Estados. Estas só son xustas en canto que están fundadas na lei da Natureza, pola que han de regrarse e ser interpretadas.

§ 13. Non me cabe a menor dúbida de que a esta estraña teoría de que no estado de Natureza posúe cada cal o poder executivo da lei natural, obxectarase que non está posto na razón o que os homes sexan xuíces nas súas propias causas, e que o amor propio fará que eses homes xulguen con parcialidade en favor de si mesmos e dos seus amigos. Doutra banda, a malquerenza, a paixón e a vinganza arrastraranos demasiado lonxe no castigo que inflixen aos demais, non podendo resultar de todo iso senón confusión e desorde, polo que, sen dúbida algunha, Deus debeu fixar un poder que evitase a parcialidade e a violencia dos homes. Concedo sen dificultade que o poder civil é o remedio apropiado para os inconvenientes que ofrece o estado de Natureza; eses inconvenientes teñen seguramente que ser grandes alí onde os homes poden ser xuíces na súa propia causa: sendo fácil imaxinarse que quen fixo a inxustiza de prexudicar ao seu irmán dificilmente se condenará a si mesmo por esa culpa súa. Agora ben: eu desexaría que quen fan esta obxección teñan presente que os monarcas absolutos son unicamente homes. Se o poder civil ha de ser o remedio dos males que necesariamente se derivan de que os homes sexan xuíces nas súas propias causas, non debendo por esa razón tolerarse o estado de Natureza, eu quixese que me dixesen que xénero de poder civil é aquel no que un home só, que exerce o mando sobre unha multitude, goza da liberdade de ser xuíz na súa propia causa e en que avantaxa ese poder civil ao estado de Natureza, podendo como pode ese home facer aos seus súbditos o que máis acomode ao seu capricho sen a menor oposición ou control daqueles que executan ese capricho seu. Haberá que someterse a ese home en todo o que el fai, o mesmo se se guía pola razón que se se equivoca ou se deixa levar pola paixón? Os homes non están obrigados a portarse uns con outros desa maneira no estado de Natureza, porque se, quen xulga, xulga mal no seu propio caso ou no doutro, é responsábel do seu mal xuízo diante do resto do xénero humano.

§ 14. Adoita formularse con frecuencia como poderosa obxección a seguinte pregunta: Existen ou existiron algunha vez homes nese estado de Natureza? De momento abondará como resposta a esa pregunta o que estando, como están, todos os príncipes e reitores dos poderes civís independentes de todo o mundo nun estado de Natureza, é evidente que nunca faltaron nin faltarán no mundo homes que vivan nese estado. E refírome a todos os soberanos de Estados independentes, estean ou non estean coligados con outros; porque o estado de Natureza entre os homes non se termina por un pacto calquera, senón polo único pacto de poñerse todos de acordo para entrar a formar unha soa comunidade e un só corpo político. Os homes poden facer entre si outros convenios e pactos e seguir, a pesar de iso, no estado de Natureza. As promesas e as estipulacións para o troco, etc., entre os dous homes da illa deserta de que nos fala Garcilaso de la Vega na súa historia do Perú, ou entre un suízo e un indio nos bosques de América, teñen para eles forza de obriga, a pesar do cal seguen estando o un con respecto ao outro nun estado de Natureza, porque a honradez e o cumprimento da palabra dada son condicións que corresponden aos homes como homes e non como membros da sociedade.

§ 15. A quen afirman que xamais houbo homes en estado de Natureza opoñerei en primeiro lugar a autoridade do xuizoso Hooker (EccI. Pol., i, 10), onde di: "as leis de que ata agora falamos... ", é dicir, as leis da Natureza, "obrigan aos homes en forma absoluta; na súa propia calidade de homes, aínda que xamais estabelezan unha camaradaría permanente nin cheguen nunca entre eles a un convenio solemne sobre o que deben facer ou non deben facer; pero temos, ademais, a nosa incapacidade para proporcionarnos, por nós sós, as cousas necesarias para vivir conforme á nosa dignidade humana e de acordo coa nosa apetencia natural. Polo tanto, sentímonos inducidos naturalmente a buscar a sociedade e a camaradaría doutros seres humanos co obxecto de remediar esas deficiencias e imperfeccións que experimentarnos vivindo en soidade e valéndonos unicamente por nós mesmos. Esta foi a causa de que os homes se reunisen, formando as primeiras sociedades políticas". Pero eu afirmo, ademais, que todos os homes se atopan naturalmente nese estado, e nel permanecen ata que, pola súa plena vontade, convértense en membros dunha sociedade política, e non teño a menor dúbida de que poderei demostralo con claridade nas páxinas desta obra.

John Locke, "Ensaio sobre o goberno civil", 1690