Hume

Nas Meditacións Metafísicas Descartes proponse probar a existencia do mundo, da alma e de Deus, as tres substancias das que tradicionalmente se ocupara a metafísica, pero deducidas agora de principios firmes e inquebrantábeis, sobre os que pretendeu reconstruír o corpo do saber. Tamén Hume se ocupará destas tres substancias nas Investigacións, pero chegando a conclusións ben distintas ás que chegaran a metafísica tradicional e a cartesiana, así como os seus predecesores empiristas.

O mundo

Temos unha tendencia natural a crer na existencia de corpos que son independentes das nosas percepcións, tendencia compartida tanto polo vulgo como polos filósofos, polo menos no que se refire ás accións ordinarias da vida cotiá. Isto equivale a dicir que "creemos" que os obxectos e as percepcións son unha soa cousa, ou que as nosas percepcións están causadas polos obxectos, aos que reproducen fielmente, e que se ben as percepcións "nos pertencen", os obxectos están fóra de nós, pertencéndolles a eles un tipo de existencia continuada e independente da nosa.

Pero se analizamos a cuestión filosoficamente, di Hume, tal crenza móstrase enteiramente infundada. En realidade, estamos "pechados" nas nosas percepcións, e non podemos ir alén delas, xa que son o único que se mostra á nosa mente. As percepcións, como vimos, son de dous tipos: impresións e ideas. As ideas prodúcense na nosa mente como copia das impresións. Pero ámbalas dúas son meros contidos mentais que se diferencian só pola súa vivacidade. Podemos facer canto queiramos, pero non poderemos nunca ir alén das nosas impresións e ideas. Se intentásemos aplicar o principio de causalidade para demostrar que as nosas impresións están causadas por obxectos externos, incorreriamos nunha aplicación ilexítima de tal principio, xa que temos constancia das nosas impresións, pero non a temos dos supostos obxectos externos que as causan, polo que tal inferencia repasaría o ámbito da experiencia, (ao non poder constatar a conxunción entre ditos obxectos e as nosas impresións), o único ámbito no que podemos aplicar o principio de causalidade. Polo demais, se postulamos a existencia dos obxectos ademais da das impresións, o único que facemos é duplicar a realidade das impresións, atribuíndolles calidades que estas non posúen, como a independencia e a continuidade.

A crenza na existencia independente dos obxectos externos Hume atribúella á imaxinación, debido á constancia e á coherencia das percepcións. Non se pode xustificar tal crenza apoiándose nos sentidos, nin apelando á razón. Non pode proceder dos sentidos, xa que estes non nos ofrecen nada distinto das nosas percepcións. Cando creo percibir o meu "corpo", non percibo nada distinto da miña percepción: o que fago é atribuír existencia real e corpórea a esa percepción. Tampouco podería ser a razón a base de tal crenza, xa que non é posíbel recorrer ao principio de causalidade, nin á idea de substancia, (anteriormente criticada), para xustificar a existencia de obxectos externos e independentes das miñas percepcións. Polo demais, tampouco os nenos nin os iletrados recorren á razón para xustificar a súa crenza nos obxectos externos, e sen embargo están firmemente convencidos de tal existencia. Non hai, pois, xustificación racional algunha da dita crenza, polo que Hume recorre á imaxinación para intentar explicala.

A alma

Para a tradición metafísica a existencia da alma, unha substancia, material ou inmaterial, subsistente, e causa última ou suxeito de todas as miñas actividades mentais (percepción, razoamento, volición...) representara un dos piares sobre os que esta se desenvolvera. Se ben co racionalismo de Descartes deixa de ser principio vital, segue sendo, como substancia, principio de coñecemento, e segue gozando dos atributos de simplicidade e inmaterialidade, representando finalmente a identidade persoal.

Rexeitada xa a validez da idea de substancia ¿poderemos seguir mantendo a idea de alma, dun substrato, dun suxeito que permanece idéntico a si mesmo, pero que é simple e distinto das súas percepcións? De que impresión podería proceder tal idea de alma? Non existen impresións constantes e invariábeis entre as nosas percepcións das que podamos extraer tal idea do eu, da alma. Non hai ningunha impresión que poida xustificar a idea dun eu autoconsciente, coma se o eu permanecese nun estado de autoidentidade inquebrantábel:

O eu ou persoa non consiste en ningunha impresión illada, senón en todo aquilo ao que fan referencia as nosas distintas impresións se ideas".

O que nos induce a atribuír simplicidade e identidade ao eu, á mente, é unha confusión entre as ideas de "identidade" e "sucesión", á que hai que sumar a acción da memoria. Esta, en efecto, ao permitirnos lembrar impresións pasadas, ofrécenos unha sucesión de impresións, todas elas distintas, que terminamos por atribuír a un "suxeito", confundindo así a idea de sucesión coa idea de identidade. Rexeitada, pois, a idea de alma, a pregunta pola súa inmortalidade resulta superflua.

Deus

Dada a súa postura sobre o mundo e a alma, a tese defendida sobre a substancia divina estará en consonancia coas conclusións anteriores. Na sección XI da "Investigación sobre o entendemento humano" Hume estuda o tema de Deus e a vida futura, tendo en conta as críticas realizadas á idea de substancia e ao principio de causalidade. En virtude de iso, Hume non recoñecerá validez algunha ás demostracións metafísicas da existencia de Deus, considerando que dita existencia non é demostrábel racionalmente.

Se a idea de substancia é unha idea falsa, xa que non lle corresponde ningunha impresión, xa podemos adxectivala como "externa", "pensante" ou "infinita", que iso non fará que sexa menos falsa. Así, é inútil partir da análise e as determinacións da substancia para intentar demostrar a existencia dunha substancia infinita, de Deus. Os argumentos "a priori", que van da causa ao efecto, baseándose no principio de causalidade, incorren nun claro uso ilexítimo do principio, xa que este só se pode aplicar, (só ten validez), no ámbito da experiencia, e non temos experiencia algunha da causa, de Deus ou substancia infinita, polo que non podemos asegurar que haxa conxunción necesaria algunha entre este e os seus efectos, xa que nunca puidemos observar esa conxunción na experiencia.

No mesmo defecto incorren os argumentos "a posteriori", os que se remontan do efecto á causa. A pesar de iso Hume analiza con máis detalle as inconsecuencias do único argumento que lle parece ter algunha capacidade de convicción: o que, partindo da orde do mundo, chega á existencia dunha causa última ordenadora. O argumento afirma que da observación da existencia dun certo orde na natureza infírese a existencia dun proxecto e, polo tanto, dun axente, dunha causa intelixente ordenadora. Pero, ademais de incorrer no mesmo uso ilexítimo do principio de causalidade que os anteriormente sinalados, Hume engade que este argumento atribúe á causa máis calidades das que son necesarias para producir o efecto; poderíase inferir da orde do mundo a existencia dunha causa intelixente, pero en ningún caso dotala de máis atributos dos xa coñecidos por min no efecto, erro no que incorre o argumento dun modo manifesto: unha vez deducida a causa, vólvense a deducir dela novas propiedades, ademais das xa coñecidas, que non teñen fundamento algún nas miña impresións.

Cando inferimos unha causa determinada a partir dun efecto, temos que proporcionar a unha á outra, e nunca se nos pode permitir adscribir á causa máis calidades que estritamente as suficientes para producir o efecto". (Investigación, 11)

Da existencia dun certo orde no mundo poderíase inferir a existencia dunha causa intelixente, pero con atributos que terían que ser homoxéneos co efecto, é dicir, os que xa son coñecidos por min. Sen embargo, dótase a esa causa de atributos, de calidades, que superan por moito as calidades do efecto, e engadíndolle calidades que o efecto non ten en absoluto, como as calidades morais, por exemplo. A causa do erro deste argumento reside en que tomamos como modelo a inferencia que realizamos no ámbito da experiencia entre a obra do artesán e as calidades e atributos do seu creador. Pero tal inferencia podémola facer porque se da no ámbito da experiencia, coñecendo as peculiaridades e as formas correntes da acción dos seres humanos, e observando reiteradamente as conxuncións entre a obra e o creador. Pero no caso da relación entre "o mundo" e seu "creador" non dispoñemos desa experiencia, non podemos observar a Deus en absoluto, polo que a aplicación do principio de causalidade resulta enteiramente ilexítima, quedando o modelo de inferencia adoptado (a relación entre a obra e o creador) completamente desautorizado como argumento probatorio da existencia de Deus. Non hai posibilidade algunha, pois, de demostrar a existencia de Deus, polo que a afirmación da súa existencia non é máis que unha hipótese "incerta" e "inútil".

Mentres discutimos a partir do curso da natureza e inferimos unha causa intelixente particular, que inicialmente outorgou e aínda conserva a orde no universo, adoptamos un principio que é á vez incerto e inútil. É incerto porque o tema cae totalmente alén do alcance da experiencia humana. É inútil porque, ao derivarse totalmente o noso coñecemento desta causa do curso da natureza, xamais podemos, segundo as regras do razoamento correcto, volver da causa cunha nova inferencia ou, complementando o curso común e experimentado da natureza, estabelecer novos principios de conduta ou comportamento." (Investigación, 11)