Hume

A Ética de Hume

Se podemos depender dalgún principio que aprendamos da filosofía é este, que penso pode ser considerado certo e indubidábel: non hai nada en si mesmo valioso ou desprezábel, desexábel ou odioso, belo ou deforme, senón que estes atributos nacen da particular constitución e estrutura do sentimento e afecto humanos." (O escéptico)

Ademais do que xa dixera no "Tratado", Hume dedicará as "Investigacións sobre os principios da moral" a fundamentar a súa filosofía moral. En consonancia coa oposición ao racionalismo, mostrada na explicación do coñecemento e na crítica da metafísica, opoñerase aos sistemas éticos que pretenden fundar na razón a distinción entre o ben e o mal e, en consecuencia, a vida moral do ser humano.

Que a moralidade existe é considerado por Hume como unha cuestión de feito: todo o mundo fai distincións morais; cada un de nós vese afectado por consideracións sobre o bo e o malo e, do mesmo xeito, podemos observar nos demais distincións, ou condutas que derivan de tales distincións, semellantes. As discrepancias empezan cando nos preguntamos polo fundamento de tales distincións morais: fúndanse na razón, como afirmaron os filósofos a partir da antigüidade clásica, de modo que o bo e o malo son o mesmo para todos os seres humanos? Ou fúndanse no sentimento, na forma na que reaccionamos diante dos "obxectos morais" segundo a nosa constitución humana?

Hume ofrécenos argumentos detallados cos que rexeitar a posibilidade de que a razón sexa a fonte da moralidade, que derivan, en última instancia, da súa análise do coñecemento. Dixéranos, en efecto, que só existían dúas operacións do entendemento, dous modos mediante os cales pode coñecer algo a razón: o coñecemento de feitos e o coñecemento de relacións de ideas. Se dicimos que a razón é a fonte das distincións morais, tales distincións deberían obterse mediante un dos dous tipos de coñecemento sinalados. Pero non ocorre así: ningún deles nos permite obter a menor noción do bo e o malo.

A) As distincións morais non proceden do coñecemento de feitos

O que denominamos "bo" e "malo" non pode ser considerado como algo que constitúa unha calidade ou propiedade dun obxecto moral. Se analizamos unha acción moral, sexa boa ou mala, e describimos os feitos, aparecerán as propiedades dos obxectos que intervén na acción, pero non aparecerá por ningures o "bo" ou o "malo" como calidade de ningún dos obxectos que interveñen na acción, senón como un "sentimento" de aprobación ou desaprobación dos feitos descritos.

A razón pode xulgar acerca dunha cuestión de feito ou acerca de relacións. Preguntádevos, pois, en primeiro lugar, onde está a cuestión de feito que aquí chamamos crime; determinade o momento da súa existencia; describide a súa esencia ou natureza; expoñede o sentido ou a facultade aos que se manifesta. Reside na alma da persoa ingrata; tal persoa debe, polo tanto, sentila e ser consciente dela. Pero nada hai aí, agás a paixón de mala vontade ou de absoluta indiferenza." (Investigación sobre os principios da moral, apéndice 1)

Polo demais, a moralidade non se ocupa do ámbito do ser, senón do deber ser: non pretende describir o que é, senón prescribir o que debe ser. Pero da simple observación e análises dos feitos non se poderá deducir nunca un xuízo moral, o que "debe ser". Hai un paso ilexítimo do ser (os feitos) ao deber ser (a moralidade). Tal paso ilexítimo conduce á chamada "falacia naturalista", sobre a que descansan en última instancia tales argumentos.

B) As distincións morais non proceden do coñecemento de relación de ideas

Se a moralidade non é unha cuestión de feito, xa que os xuízos morais non se refiren ao que é, senón ao que debe ser, queda só a posibilidade de que se trate e dun coñecemento de relación de ideas, en cuxo caso debería ser unha relación do seguinte tipo: de semellanza, de contrariedade, de graos de calidade, ou de proporciones en cantidade e número. Pero estas relacións atópanse tanto nas cousas materiais (incluíndo aos animais), en nós mesmos, nas nosas accións paixóns e volicións. Neste caso deberiamos considerar o "bo" e o "malo" do mesmo modo, tanto na acción humana como na acción da natureza e dos seres irracionais, o que, por suposto, non facemos. Un terremoto con numerosas vítimas mortais, un raio que mata a unha persoa, un animal que incorre en conduta incestuosa... nada diso nos fai xulgar esas relacións como "boas" ou "malas", porque non hai, en tales relacións, fundamento algún para o bo e o malo. Se a maldade fose unha relación teriamos que percibila en todas esas relacións: pero non a percibimos, porque non está aí, dinos Hume.

C) A moralidade fúndase no sentimento

A razón non pode, pois, atopar fundamento algún para a distinción do "bo" e o "malo", para as distincións morais en xeral, nin a través do coñecemento de feitos nin a través do coñecemento de relación de ideas, polo que parece quedar claro, di Hume, que a moralidade non se funda na razón. Só queda, pois, que se base en, (e / ou derive do), sentimento.

... incluso cando a mente opera por si soa e, experimentando o sentimento de condena ou aprobación, declara un obxecto deforme e odioso, outro belo e desexábel, incluso nese caso, sosteño que esas calidades non están realmente nos obxectos, senón que pertencen totalmente ao sentimento da mente que condena ou enxalza". (O escéptico)

Consideramos, pois, que algo é bo ou malo, xusto ou inxusto, virtuoso ou vicioso, non porque a razón capte ou aprehenda ningunha calidade no obxecto moral, senón polo sentimento de agrado ou desagrado, de aprobación ou rexeitamento que se xera en nós ao observar dito obxecto moral, segundo as características propias da natureza humana. As valoracións morais non dependen, pois, dun xuízo da razón, senón do sentimento. Que garantía temos, entón, de coincidir cos demais en tales valoracións morais, eliminada a posibilidade de que a valoración moral dependa de categorías racionais, obxectivas, universais? Non nos leva esta teoría a un relativismo moral?

Hume dá por suposto que a natureza humana é común e constante e que, do mesmo modo que o estabelecemento de distincións morais é xeral, as pautas polas que se regulan os sentimentos estarán sometidas tamén a unha certa regularidade ou concordancia. Un deses elementos concordantes é a utilidade, na que Hume atopará unha das causas da aprobación moral. A utilidade, en efecto, atoparáa Hume na base de virtudes como a benevolencia e a xustiza, cuxo análise realizará nas seccións segunda e terceira da "Investigación sobre os principios da moral".

A utilidade ha de ser, polo tanto, a fonte dunha parte considerábel do mérito adscrito ao humanitarismo, a benevolencia, a amizade, o espírito cívico e outras virtudes sociais desta clase; e é tamén a soa fonte da aprobación moral que concedemos á felicidade, a xustiza, a veracidade, a integridade e todos os demais principios e calidades estimábeis e útiles.
Parece un feito que a circunstancia da utilidade é unha fonte de gabanza e de aprobación; que é algo ao que constantemente se apela en todas as decisións relacionadas co mérito e o demérito das accións, que é a soa fonte dese gran respecto que prestamos á xustiza, á fidelidade, ao honor, á lealdade e á castidade; que é inseparábel de todas as demais virtudes sociais, tales como o humanitarismo, a xenerosidade, a caridade, a afabilidade, a indulxencia, a mágoa e a moderación; e nunha palabra, que é o fundamento principal da moral que se refire o xénero humano e aos nosos semellantes.Hume, Investigación sobre os principios da moral, 2, 3, 4.