Hume

Sociedade e política en Hume

É evidente que se o goberno fora totalmente inútil nunca houbese tido lugar; e que o único fundamento do deber de obediencia á autoridade pública é a vantaxe que procura á sociedade, mantendo a paz e a orde entre os homes". (Hume, Investigación sobre os principios da moral, 4)

A teoría política de Hume está baseada na análise dos feitos, co correspondente rexeitamento de hipóteses filosóficas e de toda explicación que non sexa congruente cos feitos, e atopa na noción de utilidade, no sentimento de interese ou de vantaxe, o fundamento explicativo da vida social e da comprensión das súas institucións e das leis polas que se regula.

Este carácter empírico da filosofía política é o que lle permite, precisamente, considerala como unha ciencia, chegando a incluíla, en ocasiones, no grupo da física e da química. Hume está convencido de que as formas de goberno non dependen dos "humores e temperamentos" dos seres humanos, polo que, analizando axeitadamente a experiencia, pódense extraer coñecementos xerais e seguros sobre a sociedade, semellantes aos que nos ofrecen as ciencias empíricas.

O carácter empírico e científico que confire á filosofía política afástalle de consideracións descritivas acerca do que debe ser a sociedade futura, (do tipo das realizadas por Platón e Tomé Moro, por exemplo, sobre a sociedade ideal), así como de toda consideración baseada en "principios" eternos e abstractos, a partir dos que explicar e/ou xustificar a lexitimidade de certas formas de poder, ou os fundamentos das formas de goberno.

A filosofía política, dado o seu carácter de ciencia empírica, non versa sobre o "deber ser", nin pode deducir de tales supostos "principios" filosóficos ningún coñecemento dedutivo sobre a realidade social. Se Hume reflexiona sobre o que podería mellorar esta ou aquela forma de organización social, faino exclusivamente a partir da análise das vantaxes e a utilidade que poderían reportar determinadas medidas (como a reforma da constitución).

As teorías políticas do contrato ou pacto social supoñían unha existencia previa á existencia social do ser humano, á que deron en chamar "estado natural ou de natureza". No devandito estado de natureza cada cal sobrevivía utilizando os seus propios recursos, de forma individual, sen ningún tipo de existencia social, polo tanto, de relación comunitaria cos demais. A sociedade xurdiría grazas a un contrato ou pacto estabelecido polos individuos mediante o que abandonaban o estado de natureza e se integraban na comunidade, comprometéndose a renunciar ao seu propio poder e a acatar as normas sociais.

Hume, polo contrario, considera que a existencia dun estado de natureza non é máis que unha ficción filosófica, que non tivo nunca lugar nin pode ter realidade algunha. A "sociedade" non pode deslindarse da vida do ser humano, ao haber un desexo natural que puxa a unirse aos seres de ambos sexos e a manterse unidos para criar os seus descendentes. A familia constitúe o núcleo básico da sociedade, que se vai ampliando ao constatar os beneficios que derivan de tal asociación natural. A sociedade non se xera, pois, grazas á reflexión que os seres humanos, no suposto estado de natureza, realizan sobre a súa situación e as vantaxes de asociarse, senón que é o resultado dun desexo natural (apetito sexual) de unión que se plasma inicialmente na familia.

Iso non quere dicir, sen embargo, que as institucións sociais e o estado deriven a súa lexitimidade da natureza da sociedade, que sexan o que son "por natureza", senón que derivan a súa lexitimidade dunha convención. A base de tal convención radica na utilidade que as institucións reportan á sociedade, sen cuxa utilidade non terían sentido. En ningún caso se pode dicir que forman parte "por natureza" da sociedade. É tan posíbel a existencia dunha sociedade sen goberno coactivo, como o é o caso contrario. De feito, a sociedade sen goberno é o estado "máis natural" dos seres humanos, (Tratado, 3, 2, 8), o que pode comprobarse empiricamente nas tribos de América.

Só o aumento das riquezas e das posesións individuais pode explicar porqué se constitúe un goberno: de acordo coa utilidade que reporta a defensa da propiedade privada e a conseguinte administración da "xustiza". Non hai contrato algún que fundamente a lexitimidade do goberno, senón só a utilidade que se "sente" que aporta a existencia de tal goberno. En consecuencia, a obediencia ou a submisión ao goberno estabelecido non ten outro fundamento que a utilidade que reporta, cesando a obriga de obediencia cando desapareza o beneficio ou interese da mesma. ("Of the Original Contract").