Hobbes

Capítulo XIII

Da condición natural do xénero humano, no que concirne á súa felicidade e miseria

A natureza fixo aos homes tan iguais nas súas facultades corporais e mentais que, aínda que poida encontrarse ás veces un home manifestamente máis forte de corpo, ou máis rápido de mente que outro, aínda así, cando todo se toma en conta en conxunto, a diferenza entre home e home non é o bastante considerábel como para que un deles poida reclamar para si beneficio algún que non poida o outro pretender tanto como el. Porque no que touca á forza corporal, aínda o máis feble ten forza suficiente para matar ao máis forte, xa sexa por maquinación secreta ou por federación con outros que se atopan no mesmo perigo ca el.

E no que touca as facultades mentais, (deixando aparte as artes fundadas sobre palabras, e especialmente aquela capacidade de procedemento por normas xerais e infalíbeis chamada ciencia, que moi poucos teñen, e para moi poucas cousas, non sendo unha facultade natural, nada connosco, nin adquirida (como a prudencia) cando buscamos algunha outra cousa) encontro maior igualdade aínda entre os homes, que no caso da forza. Pois a prudencia non é senón experiencia, que a igual tempo acórdase igualmente a todos os homes naquelas cousas a que se aplican igualmente. O que talvez faga dunha tal igualdade algo incríbel non é máis que unha vaidosa fe na propia sabedoría, que case todo home cree posuír en maior grao que o vulgo; isto é, que todo outro home agás el mesmo, e uns poucos outros, a quen, por causa da fama, ou por estar de acordo con eles, aproba. Pois a natureza dos homes é tal que, aínda que poden recoñecer que moitos outros son máis vivos, ou máis elocuentes, ou máis instruídos, dificilmente crerán, sen embargo, que haxa moitos máis sabios que eles mesmos: pois ven a súa propia intelixencia a man, e a dos outros homes a distancia. Pero isto proba que os homes son nese punto iguais máis ben que desiguais. Pois xeralmente non hai mellor signo da igual distribución dalgunha cousa que o que cada home se contente co que lle tocou.

Desta igualdade de capacidades xorde a igualdade na esperanza de acadar os nosos fins. E, polo tanto, se dous homes calquera desexan a mesma cousa, que, sen embargo, non poden ambos gozar, deveñen inimigos; e no seu camiño cara o seu fin (que é principalmente a súa propia conservación, e ás veces só a súa deleitación) esfórzanse mutuamente en destruírse ou subxugarse. E vén así a ocorrer que, alí onde un invasor non ten outra cousa que temer que o simple poder doutro home, se alguén planta, sementeira, constrúe, ou posúe asento adecuado, pode esperarse doutros que veñan probabelmente preparados con forzas unidas para desposuílo e privalo non só do froito do seu traballo, senón tamén da súa vida, ou liberdade. E o invasor, pola súa vez, atópase no mesmo perigo fronte a un terceiro.

Non hai para o home máis forma razoábel de gardarse desta inseguridade mutua que a anticipación; e isto é, dominar, por forza ou astucia, a tantos homes como poida ata o punto de non ver outro poder o bastante grande como para poñela en perigo. E non é isto máis que o que a súa propia conservación require, e o xeralmente admitido. Tamén porque habendo algúns, que compracéndose en contemplar o seu propio poder nos actos de conquista, os que van máis lonxe do que a súa seguridade requiriría, se outros, que doutra maneira se contentarían con permanecer tranquilos dentro de límites modestos, non incrementasen o seu poder por medio da invasión, non serían capaces de subsistir longo tempo permanecendo só á defensiva. E, en consecuencia, sendo tal aumento do dominio sobre homes necesario para a conservación dun home, debe serlle permitido.

Polo demais, os homes non derivan pracer algún (senón antes ben, considerábel pesar) de estar xuntos alí onde non hai poder capaz de impoñer respecto a todos eles. Pois cada home coidase de que o seu compañeiro o valore á altura á que se coloca el mesmo. E perante todo sinal de desprezo ou subvaloración é natural que se esforce ata onde se atreva (que, entre aqueles que non teñen un poder común que os manteña tranquilos, é o suficiente para facerlles destruírse mutuamente), en obter dos seus rivais, por dano, unha máis alta valoración; e dos outros, polo exemplo.

Xa que logo, atopamos tres causas principais de disputa na natureza do home. Primeiro, competición; segundo, inseguridade; terceiro, gloria.

O primeiro fai que os homes invadan por ganancia; o segundo, por seguridade; e o terceiro, por reputación. Os primeiros usan da violencia para facerse donos das persoas, esposas, fillos e gando doutros homes; os segundos para defendelos; os terceiros, por pequeneces, como unha palabra, un sorriso, unha opinión distinta, e calquera outro signo de subvaloración, xa sexa directamente da súa persoa, ou por reflexo da súa prole, dos seus amigos, da súa nación, da súa profesión ou do seu nome.

É xa que logo manifesto que durante o tempo no que os homes viven sen un poder común que lles obrigue a todos ao respecto, están naquela condición que se chama guerra; e unha guerra como de todo home contra todo home. Pois a guerra non consiste só en batallas, ou no acto de loitar; senón nun espazo de tempo onde a vontade de disputar en batalla é suficientemente coñecida. E, polo tanto, a noción de tempo debe considerarse na natureza da guerra; como está na natureza do tempo atmosférico. Pois así como a natureza do mal tempo non está nunha treboada ou dúas, senón nunha inclinación para a chuvia de moitos días en conxunto, así a natureza da guerra non consiste no feito da loita, senón na disposición coñecida para ela, durante todo o tempo en que non hai seguridade do contrario. Todo outro tempo é paz.

O que pode en consecuencia atribuírse no intre de guerra, no que todo home é inimigo de todo home, pode igualmente atribuírse ao tempo en que os homes tamén viven sen outra seguridade que a que lles subministra a súa propia forza e a súa propia inventiva. En tal condición non hai lugar para a industria; porque o froito da mesma é inseguro. E, polo tanto, tampouco cultivo da terra; nin navegación, nin uso dos bens que poden ser importados por mar, nin construción confortábel; nin instrumentos para mover e remover os obxectos que necesitan moita forza; nin coñecemento da face da terra; nin cómputo do tempo; nin artes; nin letras; nin sociedade; senón, o que é peor que todo, medo continuo, e perigo de morte violenta; e para o home unha vida solitaria, pobre, desagradábel, brutal e curta.

Pode resultar estraño para un home que non sopesara ben estas cousas que a natureza disocie de tal maneira os homes e os faga capaces de invadirse e destruírse mutuamente. E é posíbel que, en consecuencia, desexe, non confiando nesta indución derivada das paixóns, confirmar a mesma por experiencia. Medite entón el, que se arma e trata de ir ben acompañado cando viaxa, que atranca as súas portas cando se vai durmir, que bota o ferrollo a súas arcas incluso na súa casa, e isto sabendo que hai leis e empregados públicos armados para vingar todo dano que se lle faga, que opinión ten de seu próximo cando cabalga armado, dos seus concidadáns cando atranca as súas portas, e dos seus fillos e servidores cando bota o ferrollo a súas arcas. Non acusa así á humanidade coas súas accións como o fago eu coas miñas palabras? Pero ningún de nós acusa xa que logo á natureza do home. Os desexos, e outras paixóns do home, non son en si mesmos pecado. Non o son tampouco as accións que proceden destas paixóns, ata que coñecen unha lei que as prohibe. O que non poden saber ata que haxa leis. Nin pode facerse lei algunha ata que acorden a persoa que a fará.

Pode quizais pensarse que xamais houbo tal tempo nin tal situación de guerra; e eu creo que nunca foi xeralmente así, en todo o mundo. Pero hai moitos lugares onde viven así hoxe. Pois as xentes salvaxes de moitos lugares de América, coa excepción do goberno de pequenas familias, cuxa concordia depende da natural luxuria, non teñen goberno algún; e viven hoxe en día da brutal maneira que antes dixen. De todas formas, que forma de vida habería alí onde non houbese un poder común ao que temer pode ser percibido pola forma de vida na que adoitan dexenerar, nunha guerra civil, homes que anteriormente viviran baixo un goberno pacífico.

Pero aínda que nunca houbese un tempo no que os homes particulares estivesen en estado de guerra duns contra outros, sen embargo, en todo tempo, os reis e persoas de autoridade soberana están, por mor da súa independencia, en continuo celo, e no estado e postura de gladiadores; coas armas apuntando, e os ollos fixos nos demais; isto é, os seus fortes, gornicións e canóns sobre as fronteiras dos seus reinos e ininterrompidos espías sobre os seus veciños; o que é unha postura de guerra. Pero, pois, sosteñen así a industria dos seus súbditos, non se segue de iso aquela miseria que acompaña á liberdade dos homes particulares.

Desta guerra de todo home contra todo home, é tamén consecuencia que nada pode ser inxusto. As nocións de ben e mal, xustiza e inxustiza, non teñen alí lugar. Onde non hai poder común, non hai lei. Onde non hai lei, non hai inxustiza. A forza e o fraude son na guerra as dúas virtudes cardinais. A xustiza e a inxustiza non son facultade algunha nin do corpo nin da mente. Se o fosen, poderían estar nun home que estivese só no mundo, como os seus sentidos e paixóns. Son calidades relativas a homes en sociedade, non en soidade. É consecuente tamén coa mesma condición que non haxa propiedade, nin dominio, nin distinción entre meu e teu; senón só aquilo que todo home poida tomar; e por tanto tempo como poida conservalo. E ata aquí o que se refire á penosa condición na que o home se atopa de feito por pura natureza; aínda que cunha posibilidade de saír dela, consistente en parte nas paixóns, en parte na súa razón.

As paixóns que inclinan aos homes cara a paz son o temor á morte; o desexo daquelas cousas que son necesarias para unha vida confortábel; e a esperanza de obtelas pola súa industria. E a razón suxire axeitados artigos de paz sobre os cales pode levarse aos homes ao acordo. Estes artigos son aqueles que noutro sentido se chaman leis da natureza, das que falarei máis en concreto nos dous seguintes capítulos.

Thomas Hobbes , "Leviatán"