Descartes

Primeira meditación.
Das cousas que se poden poñer en dúbida

Fai xa algún tempo que me din conta de que, dende a miña infancia, tivera por verdadeiras moitas opinións falsas, e que o que construíra posteriormente sobre principios tan pouco firmes non podía deixar de ser altamente dubidoso e incerto; de xeito que tiña que emprender seriamente por unha vez na miña vida a tarefa de desfacerme de todas as opinións que ata entón tivera por verdadeiras, e comezar completamente de novo, a partir dos cimentos, se quería estabelecer algo firme e constante nas ciencias. Pero, parecéndome demasiado grande esta empresa, esperei a acadar unha idade que fose o suficientemente madura como para non poder esperar outra despois dela que fose máis propicia para executala; o que me fixo diferila tanto que en adiante crería cometer unha falta se enriba empregase en deliberar o tempo que me queda para actuar. Agora, pois, que o meu espírito está libre de toda preocupación, e que me procurei un repouso tranquilo nunha apracíbel soidade, aplicareime seriamente e con liberdade a destruír dun modo xeral todas as miñas antigas opinións.

Pero, para cumprir tal designio, non será necesario probar que todas son falsas, o que talvez nunca conseguiría; senón que, do mesmo xeito que a razón me persuade xa de que debo impedirme darlle crédito ás cousas que non son enteiramente certas e indubidábeis, co mesmo empeño que poñería ante aquelas que nos parecen manifestamente falsas, o menor motivo para dubidar que atopase nelas serviría para facerme rexeitalas todas. E por iso non é necesario que as examine particularmente unha a unha, o que sería un traballo infinito; senón que, xa que a ruína dos cimentos entraña necesariamente a de todo o edificio, concentrareime primeiro nos principios sobre os que se fundaran todas as miñas antigas opinións.

Todo o que ata o presente tiven como o máis verdadeiro e seguro aprendino dos sentidos ou polos sentidos: agora ben, ás veces experimentei que eses sentidos eran enganosos, e é prudente non fiarse nunca por completo de quen nos enganaran unha vez.

Pero, aínda que os sentidos nos enganen ás veces, no referente a cousas pouco perceptíbeis e moi afastadas, hai talvez moitas outras das que non se pode razoabelmente dubidar, aínda que as coñezamos a través de eles: por exemplo, de que estou aquí, sentado preto da lume, vestido cunha bata, sostendo este papel entre as miñas mans, e outras cousas desta natureza. E como podería negar que estas mans e este corpo sexan meus, se non é quizais igualándome a eses insensatos cuxo cerebro está de tal modo turbado e ofuscado polos negros vapores da biles, que aseguran constantemente que son reis, cando son moi pobres; que están vestidos de ouro e de púrpura, cando están completamente espidos; ou que se imaxinan ser un cántaro, ou ter un corpo de vidro? Pero que? Eles están tolos, e non sería eu menos extravagante se me guiase polos seus exemplos.

Non obstante, teño que considerar aquí que son home e, en consecuencia, que teño costume de durmir e de representarme nos meus soños as mesmas cousas, ou algunhas menos verosímiles, que eses insensatos cando están despertos. Cantas veces soñei, durante a noite, que estaba neste lugar, que estaba vestido, que estaba preto do lume, aínda que estivese completamente espido na miña cama? Paréceme agora que non miro este papel con ollos somnolentos; que este corpo que movo non está adurmiñado; que estendo esta man intencionadamente e cun propósito deliberado, e que a sinto: o que ocorre nun soño, sen embargo, non parece ser tan claro nin tan distinto como todo isto. Pero, pensándoo coidadosamente, lembro que a miúdo enganeime, mentres durmía, por semellantes ilusións. E deténdome neste pensamento, vexo tan manifestamente que non hai indicios concluíntes, nin sinais suficientemente seguras polas que se poida distinguir claramente a vixilia do sono, que me quedo totalmente abraiado; e o meu asombro é tal, que é case capaz de persuadirme de que durmo.

Supoñamos agora, pois, que estamos durmidos, e que todas esas particularidades, a saber: que abrimos os ollos, que movemos a cabeza, que estendemos as mans, e cousas semellantes, non son máis que falsas ilusións; e pensemos que quizais as nosas mans, e todo o noso corpo, non sexan tales como os vemos. Non obstante, hai que confesar polo menos que as cousas que se nos representan nos soños son como cadros e pinturas, que non poden estar feitas máis que a semellanza de algo real e verdadeiro; e que así, polo menos, esas cousas xerais, a saber: os ollos, a cabeza, as mans, e todo o resto do corpo, non son cousas imaxinarias, senón verdadeiras e existentes. Así, certamente, os pintores, incluso cando se empregan co maior artificio en representar sereas e sátiros mediante formas estrañas e extraordinarias, non lles poden atribuír, sen embargo, formas e naturezas completamente novas; simplemente fan unha certa mestura e composición cos membros de diversos animais; ou ben, se acaso a súa imaxinación fora o suficientemente extravagante como para inventar algo novo, tal que xamais vísemos nada semellante, e que así a súa obra nos representase algo puramente finxido e absolutamente falso, polo menos é certo que as cores que o compoñen serían verdadeiros. E pola mesma razón, aínda que esas cousas xerais, a saber, os ollos, a cabeza, as mans, e outras semellantes, puidesen ser imaxinarias, é preciso sen embargo confesar que hai cousas aínda máis simples e máis universais que son verdadeiras e existentes; de cuxa mestura, á igual que da dalgunhas cores verdadeiros, están formadas todas as imaxes das cousas que residen no noso pensamento, sexan verdadeiras e reais, ou ben finxidas e fantásticas.

Dese tipo de cousas é a natureza corporal en xeral, e a súa extensión; como o é a figura das cousas extensas, a súa cantidade ou magnitude, e o seu número; e o lugar no que estan, o tempo que mide a súa duración, e outras semellantes.

Xa que logo, non será, quizais, errónea a nosa conclusión se dicimos que a física, a astronomía, a medicina e todas as as demais ciencias que dependen da consideración de cousas compostas son altamente dubidosas e incertas; mentres que a aritmética, a xeometría, e as demais ciencias desta natureza, que só tratan de cousas moi simples e xerais, sen preocuparse moito de se se dan ou non na natureza, conteñen algo de certo e indubidábel. Pois, tanto se estou esperto coma se durmo, 2 e 3 sumarán sempre cinco, e o cadrado nunca terá máis de catro lados; e non parece posíbel que verdades tan manifestas poidan ser sospeitosas de ningunha falsidade ou incerteza.

Non obstante, fai moito tempo que teño no meu espírito certa opinión segundo a cal hai un Deus que todo o pode, e por quen fun creado e producido tal como son. Pero quen podería asegurarme que ese Deus non fixo que non exista ningunha terra, ningún ceo, ningún corpo extenso, ningunha figura, ningunha magnitude, ningún lugar, e que sen embargo eu teña a percepción de todas esas cousas, e que todo iso non me pareza que exista doutro xeito que eu o vexo? E incluso, como xulgo que as veces os demais equivócanse, aínda nas cousas que creen saber con maior certeza, podería ocorrer que quixese que eu me equivoque cada vez que sumo 2 e 3, ou conto os lados dun cadrado, ou considero calquera cousa aínda máis fácil, se é que podemos imaxinar algo máis fácil que iso. Pero quizais Deus non quixo que fose enganado de tal xeito, xa que o chaman soberano ben. Sen embargo, se iso repugnase á súa bondade, o facerme tal que me equivocase sempre, parecería tamén serlle contrario o permitir que me equivocase as veces, do que sen embargo non podo dubidar que o permite.

Haberá, nisto, persoas que preferirían negar a existencia dun Deus tan poderoso a crer que todas as demais cousas son incertas. Non lles ofrezamos resistencia polo momento e supoñamos, no seu favor, que todo o que se dixo aquí de tal Deus sexa unha fábula. Non obstante, sexa cal sexa a maneira pola que supoñan que cheguei ao estado e ao ser que posúo, sexa que o atribúan ao destino ou á fatalidade, que o refiran ao azar, ou ben que prefiran atribuílo a unha continua sucesión e unión das cousas, é certo que, xa que errar e enganarse é unha especie de imperfección, tanto menos poderoso será o autor ao que atribúan a miña orixe, canto máis probábel será que eu sexa tan imperfecto que me equivoque sempre. Certamente, nada teño que obxectar a estas razóns, pero véxome obrigado a confesar que, de todas as opinións que antigamente recibira na miña crenza como verdadeiras, non hai sequera unha da que non poida agora dubidar, non por ningunha falta de consideración ou lixeireza, senón por razóns moi poderosas e longamente consideradas. De xeito que é necesario que deteña e suspenda en adiante o meu xuízo sobre estes pensamentos, e que non lles dea xa máis crédito que o que lle daría ás cousas que me parecen evidentemente falsas, se desexo atopar algo de constante e seguro nas ciencias.

Pero non abonda con facer estas observacións; hei de coidarme ademais de lembralas, xa que aquelas antigas e comúns opinións volven aínda con frecuencia ao pensamento, dándolles, o longo e familiar uso que tiveran en min, dereito a ocupar o meu espírito, contra a miña vontade, facéndose case donas da miña crenza. E nunca perderei o costume de asentir a elas, e de confiar nelas, en tanto que as considere como elas son en efecto, a saber, en certo modo dubidosas, como acabo de demostrar, e sen embargo moi probábeis, de xeito que se ten máis razón ao crelas que ao negalas. Xa que logo, penso que as utilizarei máis prudentemente si, tomando unha posición contraria, emprego todos os meus coidados en enganarme a min mesmo, finxindo que todos eses pensamentos son falsos e imaxinarios; ata que, nivelando os meus prexuízos ata o punto de que non poidan facer inclinar a miña opinión máis dun lado que do outro, o meu xuízo xa non estea dominado por malos usos e desviado do recto camiño que lle pode conducir ao coñecemento da verdade. Pois estou seguro, non obstante, de que non pode haber perigo nin erro neste camiño, e que non supoñería hoxe conceder demasiado á miña desconfianza, xa que non é cuestión de actuar senón soamente de meditar e coñecer.

Supoñerei, pois, que hai, non un verdadeiro Deus, que é a soberana fonte de verdade, senón un certo xenio malvado, non menos astuto e enganador que poderoso, que empregou toda a súa industria en enganarme. Pensarei que o ceo, o aire, a terra, as cores, as figuras, os sons e todas as cousas exteriores que vemos non son máis que ilusións e enganos, dos que se serve para sorprender a miña credulidade. Considerareime a min mesmo como carente de mans, de ollos, de carne, de sangue, como carente de sentidos, pero crendo falsamente ter todas estas cousas. Permanecerei obstinadamente ligado a este pensamento; e se, deste modo, non está no meu poder acadar o coñecemento de verdade algunha, polo menos estará no meu poder suspender o xuízo. Xa que logo, evitarei coidadosamente admitir na miña crenza ningunha falsidade, e prepararei tan ben ao meu espírito para todas as astucias dese gran enganador que, por poderoso e astuto que sexa, xamais poderá impoñerme nada. Pero este propósito é duro e traballoso, e unha certa preguiza arrástrame insensibelmente cara o curso da miña vida cotiá. E á igual que un escravo que gozase no sono dunha liberdade imaxinaria, cando comeza a sospeitar que a súa liberdade non é máis que un soño, teme ser espertado, e conspira con esas ilusións agradábeis para permanecer máis tempo enganado por elas, así eu volvo insensibelmente, por min mesmo, ás miñas antigas opinións, e temo espertar deste sopor por medo a que as laboriosas vixilias que sucedan á tranquilidade deste repouso, en lugar de aportarme algo de luz no coñecemento da verdade, non sexan suficientes para aclarar as tebras das dificultades que acaban de suscitarse.

Segundo a versión de Xosé María Fouce Fernández, para "A Filosofía no Bacharelato ".