Sto. Tomé

A relación entre a razón e a fe

A relación do cristianismo coa filosofía vén determinada, xa a partir dos seus inicios, polo predominio da fe sobre a razón. Esta actitude queda reflectida no "Credo ut intelligam" de San Agustín, tributario neste aspecto do "Credo quia absurdum est" de Tertuliano, e que se transmitirá ao longo de toda a tradición filosófica ata San Tomé de Aquino, quen reformulará a relación entre a fe e a razón, dándolle a esta unha maior autonomía.

Así e todo, tamén san Tomé será, neste sentido, debedor da tradición filosófica cristiá, que tiña carácter fundamentalmente agostiñano, aceptando o predominio do teolóxico sobre calquera outra cuestión filosófica, así como os elementos da fe que deben ser considerados como imprescindíbeis na reflexión filosófica cristiá: o creacionismo, a inmortalidade da alma, as verdades reveladas da Biblia e os evanxeos, e outros non menos importantes que derivan deles, como a concepción dunha historia linear e transcendente, en oposición á concepción cíclica da temporalidade típica do pensamento clásico.

Sen embargo, esa relación de dependencia da razón con respecto á fe será modificada substancialmente por san Tomé de Aquino. Ao longo do século trece, o desenvolvemento do averroísmo latino insistira, entre outras, na teoría da "dobre verdade", segundo a cal habería unha verdade para a teoloxía e unha verdade para a filosofía, independentes unha da outra, e cada unha co seu propio ámbito de aplicación e de coñecemento. A verdade da razón podería coincidir coa verdade da fe, ou non. En todo caso, sendo independentes, non debe interferir unha no terreo da outra. San Tomé rexeitará esta teoría, insistindo na existencia dunha única verdade, que pode ser coñecida a partir da razón e a partir da fe.

Aínda así, recoñece a particularidade e a independencia deses dous campos, polo que cada un deles terá o seu obxecto e método propio de coñecemento. A filosofía ocuparase do coñecemento das verdades naturais, que poden ser acadadas pola luz natural da razón; e a teoloxía ocuparase do coñecemento das verdades reveladas, das verdades que só poden ser coñecidas mediante a luz da revelación divina. Iso supón unha modificación substancial da concepción tradicional (agostiñana) das relacións entre la razón e a fe. A filosofía, o ámbito propio de aplicación da razón deixa, en certo sentido, de ser a "serva" da teoloxía, ao recoñecerlle un obxecto e un método propio de coñecemento. Non obstante, san Tomé acepta a existencia dun terreo "común" á filosofía e á teoloxía, que viría representado polos chamados "preámbulos" da fe (a existencia e unidade de Deus, por exemplo). Nese terreo, a filosofía seguiría sendo un auxiliar útil á teoloxía e, nese sentido, San Tomé refírese a ela aínda como a "criada" da teoloxía.

Pero, estritamente falando, a posición de san Tomé supoñerá o fin da submisión do filosófico ao teolóxico. Esta distinción e independencia entre elas irase aceptando nos séculos posteriores, no mesmo seo da Escolástica, constituíndose nun dos elementos de referencia para comprender o xurdimento da filosofía moderna.