Sto. Tomé

Tamén a teoría moral de san Tomé está baseada fundamentalmente na ética aristotélica, a pesar de que algúns comentadores insisten na dependencia agostiñana da moral tomista. Parece obvio que, na medida que San Agostiño é o inspirador de boa parte da filosofía medieval exerza certa influencia no pensamento de san Tomé, como se pode observar na metafísica e na teoloxía; pero non ata o punto de difuminar o eudemonismo aristotélico, claramente presente na ética tomista e inspirador dela.

A Ética

Seguindo, pois, as súas raíces aristotélicas San Tomé está de acordo con Aristóteles na concepción teleolóxica da natureza e da conduta do home: toda acción tende cara a un fin, e o fin é o ben dunha acción. Hai un fin último cara ao que tenden todas as accións humanas, e ese fin é o que Aristóteles chama a felicidade. San Tomé está de acordo con que a felicidade non pode consistir na posesión de bens materiais, pero a diferenza de Aristóteles, que identificaba a felicidade coa posesión do coñecemento dos obxectos máis elevados (coa teoría ou contemplación), coa vida do filósofo, en definitiva , san Tomé, no seu continuo intento para achegar aristotelismo e cristianismo, identifica a felicidade coa contemplación beatífica de Deus, coa vida do santo, de acordo coa súa concepción transcendente do ser humano.

En efecto, a vida do home non se esgota nesta terra, polo que a felicidade non pode ser algo que se consiga exclusivamente no mundo terreal; xa que a alma do home é inmortal o fin último das accións do home transcende a vida terrestre e diríxese cara a contemplación da primeira causa e principio do ser: Deus. San Tomé engadirá que esta contemplación non a pode acadar o home polas súas propias forzas, dada a desproporción entre a súa natureza e a natureza divina, polo que require, dalgunha maneira, a axuda de Deus, a graza, en forma de iluminación especial que lle permitirá á alma adquirir a necesaria capacidade para acadar a visión de Deus.

A felicidade que o home pode acadar sobre a terra, pois, é unha felicidade incompleta para San Tomé, que atopa no home o desexo mesmo de contemplar a Deus, non simplemente como causa primeira, senón tal como é El na súa esencia. Non obstante, xa que é o home particular e concreto o que sente ese desexo, temos que atopar nel os elementos que fagan posíbel a consecución dese fin. San Tomé distingue, á igual que Aristóteles, dúas clases de virtudes: as morais e as intelectuais. Por virtude entende tamén un hábito selectivo da razón que se xera mediante a repetición de actos bos e, á igual que para Aristóteles, a virtude consiste nun termo medio, de conformidade coa razón. Á razón correspóndelle dirixir ao home cara o seu fin, e o fin do home ha de estar acorde coa súa natureza polo que, á igual que ocorría con Aristóteles, a actividade propiamente moral recae sobre a deliberación, é dicir, sobre o acto da elección da conduta.

A mesma razón que ten que deliberar e elixir a conduta do home é, pola súa vez, parte da natureza do home, polo que conterá dalgunha maneira as orientacións necesarias para que o home poida elixir axeitadamente. Ao recoñecer o ben como o fin da conduta do home a razón descobre o seu primeiro principio: temos que facer o ben e fuxir do mal ("Bonum est faciendum et malum vitandum"). Este principio (sindérese) ten, no ámbito da razón práctica, o mesmo valor que os primeiros principios do coñecemento (coma os de identidade e non contradición) no ámbito da razón teórica. Ao estar fundado na mesma natureza humana é a base da lei moral natural, é dicir, o fundamento último de toda conduta e, na medida que o home é un produto da creación, esa lei moral natural está baseada na lei eterna divina. Da lei natural emanan as leis humanas positivas, que se aceptarán se non contradiín a lei natural e rexeitaranse ou consideraranse inxustas se a contradiín. Malia ás súas raíces aristotélicas vemos, pois, que San Tomé levou a moral ao terreo teolóxico, ao atopar na lei natural un fundamento, transcendente, na lei eterna.

A política

No que fai á política san Tomé desmarcase da actitude adoptada por San Agostiño ao considerar a existencia de dúas cidades, a de Deus (Xerusalén) e a terrestre (Babilonia), identificadas, respectivamente, coa Igrexa e co Estado pagán. A cidade de Babilonia é considerada por San Agostiño como o resultado da corrupción do home polo pecado orixinal; mentres que a cidade de Xerusalén, a cidade celestial representaría a comunidade cristiá que viviría de acordo cos principios da Biblia e os evanxeos. As circunstancias sociais e a evolución das formas de poder no século XIII, especialmente os problemas derivados da relación entre a Igrexa e o Estado, levarán a San Tomé a unha formulación distinta, inspirándose tamén na Política aristotélica, aínda que tendo en conta as necesarias adaptacións ao cristianismo.

Para San Tomé a sociedade, seguindo a Platón e a Aristóteles, é o estado natural da vida do home. En canto tal, o home é por natureza un ser social nado para vivir en comunidade con outros homes; pero xa sabemos que San Tomé asígnalle ao home un fin transcendente, polo que lle recoñecerá un papel importante á Igrexa na organización da vida do home. Do mesmo xeito que distinguira entre a razón e a fe e, aínda que mantiñan a súa autonomía, pero concedéndolle a primacía á fe sobre a razón, polo que respecta á sociedade, aínda que acepta e defende a distinción e a independencia do Estado e a Igrexa, concederalle a primacía á Igrexa, que representa o poder do divino, polo que o Estado terá que someterse a Igrexa, en virtude do fin transcendente do home. O Estado ha de procurar o ben común, para o cal lexislará de acordo coa lei natural. As leis contrarias á lei natural non obrigan en conciencia (por exemplo, as contrarias ao ben común, ou as ditadas polo egoísmo). As leis contrarias á lei divina deben rexeitarse e non é lícito obedecelas, marcándose claramente a dependencia da lexislación civil respecto á lexislación relixiosa.

Respecto ás mellores formas de goberno, san Tomé segue a Aristóteles, distinguindo tres formas boas e tres formas malas de goberno que son a dexeneración das anteriores. Aínda que a monarquía parece proporcionar un maior grao de unidade e de paz, San Tomé tampouco descarta as outras formas de goberno válidas, e non considera que ningunha delas sexa especialmente desexábel por Deus.