San Agostiño

Confesións, Libro VIII, capitulo XII

Como se converteu de todo punto, amonestado dunha voz do ceo

28. Despois de que mediante estas profundas reflexións se conmovese ata o máis oculto e agochado que había no fondo do meu corazón, e xunta e condensada toda a miña miseria, elevouse cal densa nube, e presentouse aos ollos da miña alma, formouse no meu interior unha tempestade moi grande, que viña cargada dunha copiosa chuvia de bágoas. Para poder libremente derramala toda, e desafogarme nos saloucos e xemidos que lle correspondían, erguinme de onde estaba con Alipio, sabendo que para chorar érame a soidade máis adecuada, e así aparteime del canto era necesario, para que nin aínda a súa presenza me estorbase. Tan grande era o desexo que tiña de chorar entón. Ben o entendeu Alipio, pois non sei que dixen no intre de erguerme do seu lado, que no son da miña voz descubríase que estaba cargado de bágoas e como rebentado por chorar, o que a lle causou extraordinaria admiración e espanto, e obrigouno a quedarse só no mesmo sitio no que estiveramos sentados.

Eu funme, e boteime debaixo dunha figueira; non sei como nin en que postura me puxen; mais soltando as rendas ao meu choro, agromaron dos meus ollos dous ríos de bágoas, que Vos, Señor, recibistes como sacrificio que é de voso agrado. Tamén falando con Vos dicía moitas cousas entón, non sei con que palabras, que se ben eran diferentes destas, o sentido e concepto era o mesmo que se dixese: E Vos, Señor, ata cando?, ata cando vos mostraredes anoxado? Non vos acordedes xa xamais das miñas maldades antigas. Porque coñecendo eu que os meus pecados eran os que me tiñan preso, dicía a berros con queixosas voces: ata cando, ata cando ha de durar o que eu diga, mañá, e mañá? Pois por que non ha de ser desde logo, e neste día? por que non ha de ser nesta mesma hora o poñer fin a todas as miñas maldades?

29. Estaba eu dicindo isto e chorando con amarguísima contrición do meu corazón, cando velaquí que da casa inmediata oio unha voz como dun neno ou dunha nena, que cantaba e repetía moitas veces: colle e le, colle e le. Eu mudando de cara púxenme logo ao punto a considerar con moi particular coidado, se por ventura os rapaces adoitaban cantar aquilo ou cousa semellante en algún dos seus xogos, e de ningún modo se me ofreceu que o oíse xamais. Así, reprimindo o ímpeto das miñas bágoas erguinme daquel sitio, non podendo interpretar doutro modo aquela voz, senón como unha orde do ceo, coa que de parte de Deus se me mandaba que abrise o libro das Epístolas de San Pablo, e lese o primeiro capítulo que casualmente se me presentase. Porque oíra contar do santo abade Antonio, que entrando por casualidade na igrexa ao tempo que se lían aquelas palabras do Evanxeo: Vete, vende todo o que tes e dáo ás pobres, e terás un tesouro no ceo, e despois ségueme, el entenderas coma se falasen con el determinadamente, e obedecendo a aquel oráculo, convertérase a Vos sen detención algunha. Eu, pois, a toda présa volvín ao lugar onde estaba sentado Alipio, porque alí deixara o libro do Apóstolo, cando me erguín daquel sitio. Apreixei o libro, abrino, e lin para min aquel capítulo que primeiro se presentou aos meus ollos, e eran estas palabras: "Non en banquetes nin embriagueces, non en vicios e deshonestidades, non en contendas e emulacións, senón revestídevos do noso Señor Xesucristo, e non empreguedes o voso coidado en satisfacer os apetitos do corpo". Non quixen ler máis adiante, nin tampouco era preciso, porque logo que acabei de ler esta sentencia, coma se se me infundise na cerna un raio de luz clarísima, disipáronse enteiramente todas as tebras das miñas dúbidas.

30. Entón pechei o libro, deixando metido un dedo entre as follas para notar a pasaxe, ou non sei se puxen algún outro rexistro, e co rostro xa quedo e sereno dixenlle a Alipio o que me pasaba. E el, para darme a entender o que tamén lle pasara no seu interior, porque eu ignoraba iso, fíxoo deste xeito: pediu que lle mostrase a pasaxe que eu lera, amoseilla e el proseguiu lendo máis adiante do que eu lera; non sabía eu que palabras eran as que seguían; foron estas: recibide con caridade ao que aínda está fraco na fe. O cal aplicouse a si, e manifestoumo. Pero el quedou tan fortalecido con esta especie de aviso e amoestación do ceo, que sen turbación nin detención algunha uniuse á miña resolución e bo propósito, que era tan conforme á pureza dos seus costumes, no que facía moito tempo que me levaba el moi grandes vantaxes. Desde alí entrámonos ao cuarto da miña nai, e contándolle o suceso alegrouse moito, desde logo; pero referíndolle con detalle todas as circunstancias con que pasara, entón non cabía en si de gozo, nin sabía que facer de alegría, nin tampouco cesaba de bendicirvos e darvos grazas. Deus meu, que podedes darnos moito máis do que vos pedimos e do que pensamos, vendo que lle concederas moito máis do que ela adoitaba suplicarvos para min por medio dos seus xemidos e afectuosas bágoas. Pois de tal sorte me convertestes a Vos, que nin pensaba xa en tomar o estado do matrimonio, nin esperaba cousa algunha deste século, ademais de estar xa firme naquela regra da fe, na que tantos anos antes lle revelarades que eu estaría. Así trocastes o seu prolongado choro nun gozo moito maior có que ela desexaba, e moito máis puro e amábel que o que ela pretendía nos netos carnais que de min esperaba. (A conversión de San Agostiño ao cristianismo aconteceu cara a fins de agosto ou principios de setembro do ano 386.)

(San Agostiño, "Confesións")

Confesións, libro X. capítulo VI

Que é o que se ama cando se ama a Deus, e como polas criaturas se chega a coñecer ao Criador

Eu, Señor, sei con certeza que vos amo e non teño dúbida neso. Feristes o meu corazón coa vosa palabra, e logo ao punto ameivos. Ademais disto, tamén o ceo, a terra e todas as criaturas que neles se conteñen, por todas partes estánme dicindo que vos ame, e non deixan de dicírllelo a todos os homes, de modo que non poden ter escusa se o omiten.

Pero o máis alto e seguro principio dese amor, é que Vos usades con eles da vosa misericordia, facendo que vos amen aqueles con quen determinastes ser misericordioso. Concededes pola vosa piedade que vos teñan amor, os que por misericordia vosa escollerades para que vos amasen; sen o cal serían tan inútiles as voces con que o ceo e a terra explícanse incesantemente en gabanzas vosas, coma se llas dixesen aos xordos.

Pero que é o que eu amo cando vos amo? Non é fermosura corpórea nin bondade transitoria, nin luz material agradábel a estes ollos; nin suaves melodías de calquera cancións; nin a gustosa fragrancia das flores, ungüentos ou aromas; nin a dozura do maná, ou o mel, nin finalmente, deleite algún, que pertenza ao tacto ou a outros sentidos do corpo.

8.1 Nada diso é o que amo, cando amo ao meu Deus; e non obstante iso, amo unha fragrancia, un certo manxar e un certo deleite cando amo ao meu Deus, que é a luz, melodía, fragrancia, alimento e deleite da miña alma. Resplandece entón na miña alma un van que non ocupa lugar; percíbese un son que non o arrebata o tempo; séntese unha fragrancia que non a espalla o aire; recíbese gusto dun manxar que non se consume Xantándose; posúese estreitamente un ben tan delicioso, que por máis que se goce e se sacie o desexo, nunca pode deixarse por fastío. Pois todo isto é o que amo, cando amo ao meu Deus.

Pero que vén a ser isto? Eu preguntei á terra e respondeu: Non son eu iso; e cantas cousas se conteñen na terra respondéronme o mesmo. Preguntei ao mar e aos abismos, e a todos os animais que viven nas augas, e responderon: Non somos o teu Deus; búscao máis arriba de nós. Preguntei ao aire que respiramos e respondeu todo el cos que o habitan: Anaxímenes engánase, porque non son o teu Deus. Preguntei ao ceo, sol, lúa e estrelas, e dixéronme: tampouco somos nós ese Deus que buscades. Entón dixen a todas as cousas que por todas partes rodean os meus sentidos: Xa que todas vosoutras me dixestes que non sodes o meu Deus, dicídeme polo menos algo del. e cunha gran voz clamaron todas: EL é quen nos fixo.

Estas preguntas que digo eu que facía a todas as criaturas, era só miralas eu atentamente e contemplalas; e as respostas que digo que me daban elas, é só presentárseme todas coa fermosura e orde que teñen en si mesmas.

Despois disto, volvendo para min a consideración, pregunteime a min mesmo: ti que es?, e respondinme: son home. E ben claramente coñezo que son un todo composto de dúas partes, corpo e alma, unha das cales é visíbel e exterior, e a outra invisíbel e interior. E é das dúas das que debo valerme para buscar ao meu Deus, despois de que o buscara percorrendo todas as criaturas corporais que hai a partir da terra ao ceo, ata onde puiden enviar por mensaxeiros os raios visuais dos meus ollos? Non hai dúbida en que a parte interior é a mellor e máis principal, pois ela era a quen todos os sentidos corporais que foran por mensaxeiros, referían as respostas que daban as criaturas, e a que como superior xulgaba do que responderan ceo e terra, e todas as cousas que hai neles dicindo: nós non somos Deus, pero somos obra súa. O home interior que hai en min, é o que recibiu esta resposta e coñeceu esta verdade, mediante o ministerio do home exterior. É dicir, que eu considerado segundo a parte interior de que me compoño, eu mesmo, no que fai á alma, coñecín estas cousas por medio dos sentidos do meu corpo. Preguntei polo meu Deus a toda esta cumprida máquina do mundo e respondeume: eu non son Deus, pero son feitura súa.

10. Esta fermosura e orde do universo non se presenta igualmente a todos os que teñen cabais os seus sentidos? Pois como a todos non lles responde iso mesmo? Todos os animais, dende os máis pequenos ata os maiores, ven esta fermosa máquina do universo; pero non poden facerlle aquelas preguntas, porque non teñen entendemento, que como superior xulgue das noticias e especies que traen os sentidos. Os homes si que poden executalo, e polo coñecemento destas criaturas visíbeis poden subir a coñecer as perfeccións invisíbeis de Deus; aínda que acontece que, levados do amor destas cousas visíbeis, suxéitanse a elas como escravos; e así non poden xulgar das criaturas, pois para iso habían de ser superiores a elas. Nin estas cousas visíbeis responden aos que soamente lles preguntan, senón aos que ao mesmo tempo que preguntan, saben xulgar das súas respostas. Nin elas mudan a súa voz, isto é, a súa natural fermosura, nin respecto dun que non fai máis que velas, nin respecto doutro, que ademais disto se detén a preguntarlles, non é que a aquel parezan dun modo e a este doutro, senón que presentándose a entrambos con igual fermosura, falan co un e son mudas para co outro, ou por mellor dicir, a entrambos e a todos falan; pero soamente as entenden os que saben cotexar aquela voz que perciben polos sentidos exteriores, coa verdade que reside no seu interior.

10.1 Esta verdade é a que me di: non é o teu Deus o ceo nin a terra, nin todo o demais que ten corpo. A mesma natureza das cousas corporais, a calquera que teña ollos para velas, estálle dicindo: Isto é unha cantidade avultada; e esta precisamente é menor na parte que no todo. De aquí se infire, que ti, alma miña, es mellor que todo o corpóreo, porque ti animas esa avultada cantidade do teu corpo, e dáslle a vida que goza; o que corpo ningún pode facer con outro corpo. Pero o teu Deus está tan lonxe de ser corpóreo, que aínda respecto de ti, que es vida do corpo, é Deus a túa vida.

(San Agostiño, "Confesións")

A cidade de Deus, libro XIX, capítulo XII

A paz, aspiración suprema dos seres

Quenquera que repare na cousas humanas e na natureza das mesmas, recoñecerá comigo que, así como non hai ninguén que non queira gozar, así non hai ninguén que non queira ter paz. En efecto, os mesmos amantes da guerra non desexan máis que vencer, e, polo tanto, ansían chegar guerreando a unha paz gloriosa. E que é a vitoria máis que a suxeición dos rebeldes? Logrado este efecto, chega a paz. A paz é, pois, tamén o fin perseguido por quen se afanan en poñer a proba o seu valor guerreiro presentando guerra para imperar e loitar. De onde se segue que o verdadeiro fin da guerra é a paz. O home, coa guerra, busca a paz; pero ninguén busca a guerra coa paz. Aínda os que perturban a paz de intento, non odian a paz, senón que ansían cambiala ao seu capricho.

A súa vontade non é que haxa paz, senón que a paz sexa segundo a súa vontade. E se chegan a separarse doutros por algunha sedición, non executan o seu intento se non teñen cos seus cómplices unha especie de paz. Por iso os bandoleiros procuran ater paz entre si, para alterar con máis violencia e seguridade a paz dos demais. E se hai algún salteador tan baril e inimigo de compañías que non se confíe e saltee e mate e déase á pillaxe el só, polo menos ten unha especie de paz, sexa cal for, con aqueles a quen non pode matar e a quen quere ocultar o que fai. Na súa casa procura vivir en paz coa súa esposa, cos fillos, cos domésticos, se os ten, e deleitase en que sen chistar obedezan á súa vontade. E se non se lle obedece, indígnase, rifa e castiga, e se a necesidade o esixe, compón a paz familiar con crueldade. El ve que a paz non pode existir na familia se os membros non se somenten á cabeza, que é el na súa casa. E se unha cidade ou pobo quixese sometérselle como desexaba que lle estivesen suxeitos os da súa casa, non se agocha xa coma un ladrón nunha caverna, senón que se engalaría a vista de todos, pero coa mesma cupididade e malicia. Todos desexan, pois, ter paz con aquelas a quen queren gobernar ao seu antollo. E cando fan a guerra a outros homes, queren facelos seus, se poden, e impoñerlles logo as condicións da súa paz.

Todos, incluso os animais, aspiran á paz

Imaxinemos alguén descrito coas pinceladas da fábula e dos poetas. Talvez pola súa invariábel fereza preferiron chamarlle semihome a home. O seu reino sería a espantosa soidade dun antro deserto, e a súa malicia tan enorme, que recibiu o nome grego “xaxos” (malo). Sen esposa con quen ter charlas amorosas, nin fillos pequeniños que alegraran os seus días, nin maiores a quen mandase. Non gozaba da conversa de ningún amigo, nin sequera de Vulcano, o seu pai, máis feliz polo menos que este deus, porque el non xerou outro monstro semellante. Lonxe de dar nada a ninguén, roubaba aos demais cando e canto podía e quería. E, sen embargo, no seu antro solitario, cuxo chan, segundo o poeta, sempre estaba regado de sangue, só degoxaba a paz, un repouso sen molestias nin turbación de violencia ou medo. Desexaba tamén ter paz co seu corpo, e canta máis tiña, tanto mellor lle ía. Mandaba aos seus membros, e estes obedecían. E co fin de pacificar canto antes a súa mortalidade, que se revelaba contra el pola indixencia e a fame, que se coligaban para disociar e desterrar a alma do corpo, roubaba, mataba e devoraba. E aínda que inhumano e fero, miraba, con todo, inhumana e ferozmente pola paz da súa vida e saúde. Se quixese ter cos demais esa paz que buscaba tanto para si na súa caverna e en si mesmo, non se lle chamaría malo, nin monstro, nin semihome. E se as estrañas formas do seu corpo e o remuíño de chamas vomitado pola súa boca apartou aos homes da súa compañía, era cruel non por desexo de facer mal, senón por necesidade de vivir. Mas este non existiu ou, o que é máis críbel, non foi tal cal o pinta o poeta, porque, se non alongase tanto a man en acusar a Caco, serían poucas as gabanzas de Hércules. Este home, ou por mellor dicir, este semihome, non existiu, como tantas outras ficcións dos poetas. Porque aínda as feras máis crueis -e este participou tamén desa fereza, chamouse semifera- custodian a especie con certa paz, cohabitando, xerando, parindo e alimentando aos seus fillos, a pesar de que con frecuencia son insociábeis e solívagas, son non como as ovellas, os cervos, as pombas, os estorninos e as abellas, senón como os leóns, as raposas, as aguias e as curuxas. Que tigre hai que non ame brandamente aos seus cachorros e, deposta a súa fereza, non os acaricie? Que miñato, por máis solitario que voe sobre a presa, non busca femia, fai o seu niño, empola os ovos, alimenta as súas poliñas e mantén como pode a paz na súa casa coa súa compañeira, como unha especie de nai de familia? Canto máis é arrastrado o home polas leis da súa natureza a formar sociedade con todos os homes e a lograr a paz en canto estea da súa parte! Os malos combaten pola paz dos seus, e queren someter, se é posíbel, a todos, para que todos sirvan a un só. Por que? Porque desexan ater paz con el, sexa por medo, sexa por amor. Así, a soberbia imita perversamente a Deus. Odia baixo el a igualdade cos seus compañeiros, pero desexa impoñer o seu señorío en lugar del. Odia a paz xusta de Deus e ama a súa inxusta paz propia. É imposíbel que non ame a paz, sexa cal for. E é que non hai vivir tan contrario á natureza que borre os vestixios últimos da mesma.

A paz é indispensábel incluso en aquilo que non ten orde

Quen sabe antepoñer o recto ao torcido, e o ordenado ao perverso, recoñece que a paz dos pecadores, en comparanza coa paz dos xustos, non merece nin o nome de paz. O que é perverso ou contra a orde, necesariamente ha de ater paz nalgunha, dalgún e con algures das cousas nas que é ou de que consta. Do contrario, deixaría de ser. Supoñamos un home suspendido polos pés, cabeza embaixo. A situación do corpo e a orde dos membros é perverso, porque está investida a orde esixida pola natureza, estando arriba o que debe estar naturalmente embaixo. Esta desorde turba a paz do corpo, e por iso é molesto. Pero a alma está en paz co seu corpo e afánase pola súa saúde, e por iso hai quen sente a dor. E se, acosada polas doenzas, separásese, mentres subsista a trabazón dos membros, hai algunha paz entre eles, e por iso aínda hai alguén suspendido. O corpo terreo tende á terra, e ao opoñerse a iso a súa atadura, busca a orde da súa paz e pide en certo modo, coa voz do seu peso, o lugar de seu repouso. E, unha vez exánime e sen sentido, non se aparta da súa paz natural, sexa conservándoa, sexa tendendo a ela. Se se lle embalsama, de xeito que se lle impida a disolución do cadáver, aínda une as súas partes entre si certa paz, e fai que todo o corpo busque o lugar terreo e conveniente e, polo tanto, pacífico. Sen embargo, se non é embalsamado e se o deixa ao seu curso natural, estabelécese un combate de vapores contrarios que ofenden o noso sentido. É o efecto da putrefacción, ata que se acople aos elementos do mundo e retorne á súa paz peza a peza e aos poucos. Destas transformacións non se sustrae nada ás leis do supremo Creador e Ordenador, que goberna a paz do universo. Porque, aínda que os animais pequenos nazan do cadáver de animais maiores, cada corpúsculo deles, por lei do Creador, serve ás súas pequenas almas para a súa paz e conservación. E aínda que uns animais devoren os corpos mortos doutros, sempre atopan as mesmas leis difundidas por todos os seres para a conservación das especies, pacificando cada parte coa súa parte conveniente, sexa calquera o lugar, a unión ou as transformacións que sufran.

(San Agostiño, "A cidade de Deus")