Marx

Doutra parte, o concepto do traballo produtivo restrínxese. A produción capitalista non é xa produción de mercadorías, senón que é, substancialmente, produción de plusvalía. O obreiro non produce para si mesmo, senón para o capital. Por iso, agora, non abonda con que produza en termos xerais, senón que ha de producir concretamente plusvalía. Dentro do capitalismo, só é produtivo o obreiro que produce plusvalía para o capitalista ou que traballa por facer rendíbel o capital. Se se nos permite poñer un exemplo alleo á órbita da produción material, diremos que unha mestre de escola é obreiro produtivo se, ademais de moldear as cabezas dos nenos, moldea o seu propio traballo para enriquecer ao patrón. O feito de que este inverta o seu capital nunha fábrica de ensino, en vez de invertelo nunha fábrica de salchichas, non altera no máis mínimo os termos do problema. Polo tanto, o concepto do traballo produtivo non entraña simplemente unha relación entre a actividade e o efecto útil desta, entre o obreiro e o produto do seu traballo, senón que leva ademais implícita unha relación especificamente social e historicamente dada de produción, que converte ao albanel en instrumento directo de valorización do capital. Por iso o ser obreiro produtivo non é precisamente unha sorte, senón unha desgraza.

A produción de plusvalía absoluta conséguese prolongando a xornada de traballo máis alá do punto no que o albanel se limita a producir un equivalente do valor da súa forza de traballo, e facendo que este plustraballo se o apropie o capital. A produción de plusvalía absoluta é a base xeral sobre a que descansa o sistema capitalista e o punto de arrinque para a produción de plusvalía relativa. Nesta, a xornada de traballo aparece desdobrada de antemán en dous segmentos: traballo necesario e traballo excedente. Para prolongar o segundo acúrtase o primeiro mediante unha serie de métodos, con axuda dos cales conséguese producir en menos tempo o equivalente do salario. A produción de plusvalía absoluta xira toda ela en torno á duración da xornada de traballo; a produción de plusvalía relativa revoluciona a partir dos cimentos ata o final os procesos técnicos do traballo e as agrupacións sociais.

A produción de plusvalía relativa supón, pois, un réxime de produción especificamente capitalista, que só pode nacer e desenvolverse cos seus métodos, os seus medios e as súas condicións, por un proceso natural e espontáneo, a base da supeditación formal do traballo ao capital. Esta supeditación formal é substituída pola supeditación real do albanel ao capitalista.

Desde certo punto de vista, a distinción entre plusvalía absoluta e relativa pode parecer puramente ilusoria. A plusvalía relativa é absoluta en canto condiciona a prolongación absoluta da xornada de traballo, despois de cubrir o tempo de traballo necesario para a existencia do albanel. E a plusvalía absoluta é relativa en canto se traduce nun desenvolvemento da produtividade do traballo, que permite limitar o tempo de traballo necesario a unha parte da xornada. Pero se nos fixamos na dinámica da plusvalía, esta aparencia de identidade esfúmase. Unha vez instaurado o réxime capitalista de produción e erixido en réxime de produción xeral, a diferenza entre a plusvalía absoluta e relativa ponse de manifesto tan pronto se trata de reforzar, polos medios que sexan, a cota de plusvalía. Supoñendo que a forza de traballo se pague polo seu valor, atoparémonos ante esta alternativa: dada a forza produtiva do traballo, e dado tamén o seu grao normal de intensidade, a cota de plusvalía só se poderá aumentar prolongando dun modo absoluto a xornada de traballo; en cambio, se partimos da duración da xornada de traballo como algo dado, só poderá reforzarse a cota de plusvalía mediante un cambio relativo de magnitudes das dúas partes que integran aquela, ou sexa, o traballo necesario e o traballo excedente; o que, pola súa vez, se non se quere reducir o salario por debaixo do valor da forza de traballo, supón un cambio no rendemento ou intensidade deste.

Canto máis reducidas sexan as necesidades naturais de indispensábel satisfacción e maiores a fecundidade natural do chan e a bondade do clima, menor será o tempo de traballo necesario para a conservación e reprodución do produtor, e maior poderá ser, polo tanto, o remanente de traballo entregado a outros, despois de cubrir con el as súas propias necesidades. Falando dos antigos exipcios, escribe Diodoro: "É verdadeiramente incríbel que poucos esforzos e gastos lles ocasiona a crianza dos seus fillos. Condiméntanlles o primeiro alimento que se lles vén á man; dánlles tamén a comer a parte inferior do arbusto do papiro, sen máis que torrala ao lume, e as raíces e talos das plantas que medran nas charcas, unhas veces crúas e outras veces cocidas ou asadas. A maioría dos nenos van descalzos e espidos, pois o clima é moi maino. A ningún pai lle custa máis de vinte dracmas criar a un fillo. Así se explica que a poboación, en Exipto, sexa tan numerosa, razón pola cal poden executarse tantas obras grandiosas." Sen embargo, as grandes construcións do antigo Exipto non se deberon tanto á densidade da súa poboación como á gran proporción na que esta se acha dispoñíbel. Do mesmo modo que o albanel individual pode subministrar tanto máis traballo excedente canto máis se reduza o seu tempo de traballo necesario, así tamén canto menor sexa a parte da poboación obreira que teña que traballar na produción dos medios indispensábeis de vida, maior será a parte dispoñíbel para a execución doutras obras.

(Marx, O capital, lib. 1, sección 5, cap. XIV)