Parménides

Biografía

Parménides naceu en Elea, cara ao 540 antes de Cristo aproximadamente, onde residiu ata a súa morte o ano 470. Disque que foi pitagórico e que abandonou dita escola para fundar a súa propia, con claros elementos anti-pitagóricos. Algúns atribúen a fundación da escola de Elea a Xenófanes de Cólofon, sen que haxa verdadeira constancia diso, polo que a fundación de dita escola ha de atribuírse a Parménides, deixando á marxe a cuestión de ata que punto o pensamento de Parménides puido estar influído polo de Xenófanes. Parménides escribiu un poema filosófico en hexámetros do que conservamos a maioría dos versos a través de Simplicio.

Pensamento

No devandito poema, logo dun proemio de carácter relixioso, no que o autor realiza unha serie de invocacións para conseguir o favor dunha deusa non identificada co obxecto de poder acceder ao verdadeiro coñecemento, Parménides exponnos a súa doutrina: a afirmación do ser e o rexeitamento do devir, do cambio. O ser é un, e a afirmación da multiplicidade que implica o devir, e o devir mesmo, non pasan de ser meras ilusións.

O poema expón a súa doutrina a partir do recoñecemento de dous camiños para acceder ao coñecemento: a vía da verdade e a vía da opinión. Só o primeiro deles é un camiño transitábel, sendo o segundo obxecto de continuas contradicións e aparencia de coñecemento.

Ea, pois, que eu vou contarche (e presta a túa atención ao relato que me oias)
os únicos camiños de procura que cabe concibir:
o un, o de que é e non é posíbel que non sexa,
é ruta de Persuasión, pois acompaña á Verdade;
o outro, o de que non é e o de que é preciso que non sexa,
este asegúroche que é carreiro totalmente inescrutábel.

A vía da opinión parte, di Parménides, da aceptación do non ser, o cal resulta inaceptábel, pois o non ser non é. E non se pode concibir como a nada podería ser o punto de partida de ningún coñecemento. ("É necesario que sexa o que cabe que se diga e se conciba. Pois hai ser, pero nada, non a hai.") Polo demais, o que non é, non pode ser pensado, nin sequera "nomeado". Nin o coñecemento, nin a linguaxe permiten referirse ao non ser, xa que non se pode pensar nin nomear o que non é. ("E é que nunca se violará tal cousa, de forma que algo, sen ser, sexa."). Para alcanzar o coñecemento só nos queda pois, a vía da verdade. Esta vía está baseada na afirmación do ser: o ser é, e na consecuente negación do non ser: o non ser non é.

E xa só a mención dunha vía
queda; a de que é. E nela hai sinais
en abundancia; que iso, como é, é inxénito e imperecedoiro,
enteiro, único, inmutábel e completo.

Afirma Parménides nestas liñas a unidade e identidade do ser. O ser é, o un é. A afirmación do ser oponse ao cambio, ao devir, e á multiplicidade. Fronte ao devir, ao cambio da realidade que afirmaran os filósofos xonios e os pitagóricos, Parménides alza a súa voz que fala en nome da razón: a afirmación de que algo cambia supón o recoñecemento de que agora "é" algo que "non era" antes, o que resultaría contraditorio e, polo tanto, inaceptábel. A afirmación do cambio supón a aceptación deste paso do "ser" "ao "non-ser" ou viceversa, pero este paso é imposíbel, di Parménides, posto que o "non-ser" non é.

O ser é inxénito, pois, di Parménides ¿que orixe lle buscarías? Se dis que procede do ser entón non hai procedencia, posto que xa é; e se dis que procede do "non-ser" caerías na contradición de concibir o "non-ser " como "ser", o cal resulta inadmisíbel. Pola mesma razón é imperecedoiro, xa que se deixase de ser ¿en que se convertería? En "non-ser " é imposíbel, porque o non ser non é... ("así queda extinguido o nacemento e, como cosa nunca oída, a destrución").

O ser é enteiro, é dicir non pode ser divisíbel, o que exclúe a multiplicidade. Para admitir a división do ser teriamos que recoñecer a existencia do baleiro, é dicir, do non ser, o cal é imposíbel. ¿Que separaría esas "divisións" do ser? A nada é imposíbel pensalo, pois non existe; e se fose algún tipo de ser, entón non habería división. A continuidade do ser imponse necesariamente, e con iso a súa unidade. Igualmente, ha de ser limitado, é dicir, manterse dentro duns límites que o encerran por todos lados.

O ser é inmóbil, pois, do visto anteriormente queda claro que non pode chegar a ser, nin perecer, nin cambiar de lugar, para o que sería necesario afirmar a existencia do non ser, do baleiro, o cal resulta contraditorio. Tampouco pode ser maior por unha banda que por outra, nin haber máis ser nunha parte que noutra, polo que Parménides termina representándoo como unha esfera na que o ser atópase igualmente distribuído por todas as partes, permanecendo idéntico a si mesmo.

O ser ao que se refire Parménides é material, polo que dificilmente pode ser considerado este o pai do idealismo. O feito de que Platón, posteriormente, aceptando os postulados parmenídeos, identificase a ese ser coa Idea, non debe ser extrapolado historicamente ata o punto de chegar a afirmar que Parménides interpretaba o ser como algo non material. A afirmación de que o ser é Un, finito, parece indicar claramente unha concepción material do ser.

Polo demais, a asociación da vía da verdade co pensamento racional e da vía da opinión coa sensación parece poder aceptarse, aínda que sen chegar á claridade da distinción que atopamos en Platón. Efectivamente, Parménides afirma no poema a superioridade do coñecemento que se aten á reflexión da razón, fronte á vía da opinión que parece xurdir a partir do coñecemento sensíbel. Pero o coñecemento sensíbel é un coñecemento ilusorio, aparente. Podemos aceptar pois que Parménides introduce a distinción entre razón e sensación, entre verdade e aparencia.

Tradicionalmente asociouse este poema coa crítica do movemento, do cambio, cuxa realidade fora defendida polo pensamento de Heráclito. É probábel que Parménides coñecese o libro de Heráclito, pero tamén que coñecese a doutrina do movemento dos pitagóricos, contra a que máis ben parece dirixirse este poema. Especialmente se consideramos a insistencia que fai Heráclito na unidade subxacente ao cambio, e no papel que xoga o Logos na súa interpretación do movemento. Obviamente, na medida na que Heráclito afirma o devir, as reflexións de Parménides aféctanlle moi particularmente, aínda que Heráclito nunca afirme o devir ata o punto de propoñer a total exclusión do ser.