Heráclito

Heráclito, fillo de Blisón, ou segundo algúns, de Heración, foi efesio, e floreceu cara a Olimpíada LXIX. Sentía nas cousas moi elevadamente, como consta nos seus escritos, onde di: «O aprender moitas cousas non instrúe a mente». E que ensinou a Hesíodo, a Pitágoras e aínda a Xenófanes e a Hecateo; pois a verdadeira e única sabedoría é coñecer a mente, que pode dispoñer ou gobernar todas as cousas por medio de todas as cousas. Dicía que Homero era digno de ser botado dos certames e de ser losqueado, e o mesmo Arquíloco. Que os ímpetos dunha inxuria deben apagarse máis que un incendio, e que o pobo debe defender as leis o mesmo que os muros.

Reprendeu vivamente aos efesios porque botaran ao seu compañeiro Hermodoro, dicindo: «Todos os efesios adultos debesen morrer, e os impúberes deixar a cidade, entendido daqueles que expeleron a Hermodoro, o seu benfeitor, dicindo: que ningún de nós sobresaia en merecementos; se hai algún, váiase a outra parte e estea con outros.» Como lle pedisen que lles puxese leis, omitiuno por causa de que a cidade estaba xa depravada nos costumes e mal goberno, e retirándose ao templo de Diana, xogaba aos dados cos rapaces. Aos efesios que estaban ao seu redor díxolles: «¿Que admirádesvos, perversos? Non é mellor facer isto que gobernar a república convosco?»

Finalmente, farto dos homes, retirouse aos montes e viviu manténdose de herbas; pero acometéndolle de resultas unha hidropisía, regresou á cidade, e preguntaba enigmaticamente aos médicos «se poderían da chuvia facer sequidade». Como eles non o entendesen, enterrouse no esterco dunha cuadra, esperando que a calor do esterco lle absorbese as humidades. Non aproveitando nada isto, morreu aos sesenta anos. Pero Hermipo asegura que Heráclito díxolle aos médicos que «se algún podía sacar humidade asoballando a tripa»; e respondendo que non, púxose ao sol e díxolle aos rapaces que o cubrisen e emplastasen con esterco; co cal apresurou a vida e morreu ao día seguinte, e foi enterrado na Ágora. Neantes Ciziceno di que non podendo tirarse o esterco nin eximirse del, permaneceu alí e xantárono os cans, xa que non o recoñeceron por causa do disfrace do esterco.

Foi admirado desde neno, e sendo mancebo dicía «que non sabía cousa algunha»; pero cando chegou á idade perfecta dicía que «o sabía todo». De ninguén foi discípulo, senón que el mesmo se deu ás investigacións, e dicía que o aprendera todo por si mesmo. Sen embargo, di Soción que algúns fano discípulo de Xenófanes, e que Aristón asegura, no libro De Heráclito, que curou da súa hidropisía e morreu doutra enfermidade. Isto mesmo di tamén Hipoboto.

O libro que del nos queda, polo seu contido titúlase Da natureza, ben que está dividido en tres discursos, a saber: Do Universo, De política e De Teoloxía. Depositouno no templo de Diana; e, segundo algúns, escribiuno de industria escuro para que só o entendesen os eruditos, e por vulgar non fose desestimado.

Os seus dogmas en particular son como segue:

«Que o lume é elemento, e que todas as súas vicisitudes ou mutacións fanse por “raridade” e densidade.» Pero nada disto expón con claridade. «Que todas as cousas se fan por contrariedade, e todas flúen a maneira de ríos. Que o universo é finito. Que o mundo é único, é producido do lume e arde de novo de tempo en tempo alternativamente todo este evo. Que isto se fai polo fado. Que dos contrarios, aquel que conduce as cousas a xeración chámase guerra e loita ou contención, e o que ao incendio, concordia e paz. Que o cambio é un camiño para arriba e para embaixo, e segundo este se produce o mundo. Que o lume ao aumentar a densidade transfórmase en licor, e adquirindo máis consistencia para en auga. Que a auga condensada volve á terra, e este é o camiño para embaixo. Licúase de novo a terra e dela faise a auga, da cal proveñen case todas as demais cousas», referíndoo á evaporación do mar. Este é -di- o camiño de embaixo arriba. Que as evaporacións ou exhalacións fanse da terra e do mar: unhas perspicuas e puras, outras tebrosas. Das puras auméntase a lume; das outras, a auga.

(Dióxenes Laercio, "Vidas de filósofos ilustres")