Empédocles

Empédocles, como di Hipoboto, fillo de Metón, que o era doutro Empédocles, foi agrigentino. O mesmo Hipoboto e Timeo, no libro XV das súas Historias, din que Empédocles, avó do poeta, foi un home insigne, e o mesmo di Hermipo. Non menos Heráclides, no libro Das enfermidades, di que o seu avó foi dunha casa ilustre, e que criaba cabalos. Igualmente Eratóstenes, nos seus Olimpiónicos, di por testemuño de Aristóteles que o pai de Metón venceu na Olimpíada LXXI. Apolodoro, gramático, di nas súas Crónicas que era fillo de Metón; e Glauco asegura que se pasou aos turios, colonia entón recen fundada. E máis embaixo di que os que afirman que fuxindo da súa casa foise a Siracusa e militou cos siracusanos contra os atenienses, parece que proceden con suma ignorancia, pois ou xa non vivía entón ou era moi vello. O cal non é verosímil, pois Aristóteles di que el e Heráclito morreron aos sesenta anos, e o que venceu a cabalo na Olimpíada LXXI tiña o mesmo nome. Así concorda o tempo Apolodoro.

Sobre a súa morte cóntanse varias anécdotas. Aristóteles no seu Sofista di que Empédocles foi inventor da retórica, e Zenón, da dialéctica. E no libro De poética chama homérico a Empédocles, grave e vehemente na frase e nas metáforas, e que usou de todas as figuras poéticas. E que ademais doutros poemas escribiu o Tránsito de Xerxes e un Proemio a Apolo, e que despois queimouno todo unha irmá ou filla súa, como di Jerónimo; o Proemio contra a súa vontade; pero no tocante a Persia queimouno adrede, por ser unha obra imperfecta. Di así mesmo que tamén escribiu traxedias e asuntos de política. Pero Heráclides, fillo de Serapión, asegura que as traxedias son doutro Empédocles. Jerónimo dixo que vira corenta e tres súas, e Neantes, que as escribiu sendo mozo e as achou despois.

Sátiro escribe nas "Vidas" que tamén foi médico e orador excelente, e que foi discípulo seu Gorgias Leontino, home eminente na retórica, o cal deixounos unha Arte dela, e que, segundo escribe Apolodoro nas súas Crónicas, viviu cento nove anos. O mesmo Sátiro refire que Gorgias dixo que estivera presente cando Empédocles exercitaba os seus encantamentos. E aínda o anuncia así el mesmo nas súas poesías.

Potamila di que chama grande a Agrigento porque tiña 800.000 habitantes. E así, como Empédocles os vise redundando en delicias, dixolles: «Os agrigentinos deléitanse coma se houbesen de morrer mañá, e constrúen casas coma se houbesen de vivir sempre.» Din que o rapsodo Cleomanes cantou en Olimpia as súas Lustracións; o mesmo confirma Favorino nos seus Comentarios. Aristóteles escribe que foi libre e moi alleo do mando, pois refusou o reino que se lle daba (como di Janto nos seus escritos sobre Empédocles), tendo a súa frugalidade en maior estima. Isto mesmo refire Timeo, poñendo tamén a causa de haber sido home tan popular e republicano. Di que unha vez que o convidara un dos magnates, sacaron antes a bebida que o xantar, e como os demais calasen, el non o sufriu, senón que mandou sacalo; pero o magnate dixolle que estaba esperando ao ministro do Senado. Cando este chegou, fixérono principal do convite, por orde do magnate, aparentando con iso unha imaxe de tiranía, pois mandaba ao convidado ou que bebese ou que se lle vertese a bebida na cabeza. Calou entón Empédocles; pero ao día seguinte xuntou o Senado e condenounos aos dous, quitándolles a vida ao magnate e ao príncipe do convite. Este foi o principio de que entrara no goberno da república.

Acerca da súa morte hai variedade de opinións. Heráclides, tratando da muller que non respiraba e da celebridade que conseguiu Empédocles por volver á vida a unha defunta, di que ofreceu sacrificio xunto á quinta de Pisianacte, convidando algúns dos seus amigos, e Pausanias entre eles. Concluído o convite uns volvéronse, outros deitáronse baixo das árbores veciñas, e outros noutras partes; pero el quedouse no mesmo sitio onde ceara. A mañá seguinte, erguéndose todos só a el non o acharon. Puxáronse a buscalo, preguntándolles os criados e familiares, quen responderon que nada sabían; mais houbo un que dixo que a media noite oíra unha gran voz que chamara a Empédocles, e que, erguéndose, vira un van celeste, luminarias de teas, e nada máis. Como se quedaran todos atónitos co acontecido, baixou Pausanias para enviar algúns que o buscasen; pero logo prohibiuse facer máis dilixencias e dixo: «Que o suceso era moi conforme e conseguinte para rogos; así, que conviña facerlle sacrificios como que xa era deus.»

Que houbera entre os selinuncios un contaxio de peste por causa dun río próximo corrompido, de xeito que non só morrían, senón que tamén se lles dificultaban os partos ás mulleres; entón discorreu Empédocles conducir a el, a custa súa, dous dos ríos máis inmediatos, con cuxa mestura adozáronse as augas. Cando remitiu a peste, achábanse os selinuncios celebrando un banquete ás beiras do río, cando apareceu por alí Empédocles; e eles, erguéndose, adorárono como se fora un deus e ofrecéronlle os seus votos. Así, querendo confirmar esta opinión, tirouse ao lume. Pero segundo Timeo isto non foi verdade, e di claramente que Empédocles retirouse ao Peloponeso e que xa non volveu; por cuxa razón é incerta a súa morte. A Heráclides refútao ex profeso no libro IV, por canto Pitanacte di que foi siracusano e que non tivo quinta algunha en Agrigento. E que Pausanias construíulle unha memoria como amigo; pois divulgada aquela fama, como era home rico, fíxolle unha estatua pequena, ou ben unha capela como a deus. Como se tiraría ao volcán quen, téndoo próximo, ningunha mención fixo del? Así que morreu no Peloponeso.

Os seus dogmas son estes: «Os elementos son catro: lume, auga, terra e aire; a Concordia con que se unen, e Discordia con que se separan», pois fala así:

Albo Xove, alma Xuno, Pluto e Nestis,
que en choro anega os seus humanos ollos.

Entende por Xove o fogo, por Xuno a terra, por Plutón o aire, e por Nestis a auga; e di que estes elementos alternan con perpetua vicisitude, e non se aquietan nunca, e esta orde é eterna. Infire, finalmente, que

A Concordia unhas veces
os amiga e nun os compón:
outras, polo contrario, a Discordia
a todos separa e pon a mal.

Di que o sol é unha gran masa de lume e que é maior que a lúa. Que esta é semellante a un disco; o ceo ao cristal, e que a alma vístese de toda especie de animais e plantas; pois di:

Rapaz fun, e rapaza, xacando;
fun planta, ave tamén, fun peixe mariño.

(Dióxenes Laercio, "Vidas de filósofos ilustres")