O Renacemento

O Renacemento e a Idade Media

A primeira dificultade que se expón ao falar do Renacemento é a de sinalar con precisión os seus límites con respecto á idade media. Á igual que ocorre con outras clasificacións históricas resulta difícil deslindar o final dunha época e o comezo doutra, de xeito que, dependendo dos historiadores e dos lugares e factores que toman en consideración, podemos considerar que o Renacemento se desenvolve nos séculos XV e XVI, facendo avanzar a retroceder as súas orixes ao longo do século XV en función das consideracións que tomemos en conta, e alongando o seu final ata ben entrado o século XVII, o que supón unha marxe de imprecisión importante.

Non menor dificultade representa a cuestión de determinar se o Renacemento supón unha radical ruptura ou unha continuidade con respecto á idade media. O desenvolvemento da burguesía, clase social impulsora das ideais renacentistas, comeza na idade media, e vai asociada ao desenvolvemento do individualismo; a penetración da filosofía grega en occidente realizárase xa a través das escolas de tradutores (Toledo, Vich, Nápoles, Palermo...) ao longo da idade media, especialmente durante o século XIII, o que supón un espertar "medieval" do retorno aos clásicos, que será outra das características clave do Renacemento. O mesmo ocorre co desenvolvemento da ciencia, mediante a actividade dos filósofos medievais Ockham, Oresme e Buridano, ao que podemos engadir outros acontecementos importantes que deixarán sentir a súa influencia con posterioridade, como o descubrimento de América ou o da imprenta.

Pero se é certo que podemos atopar algúns elementos de continuidade entre a idade media e o Renacemento, como os sinalados anteriormente, iso non abonda para reducir o Renacemento a unha mera continuidade da idade media. Por suposto que todas as épocas históricas xéranse a partir de outras anteriores nas que podemos atopar en xerme algúns dos seus caracteres principais; pero nin o grado de desenvolvemento dos devanditos elementos, nin a súa significación, é reducíbel ao que tiñan na época anterior. E iso ocorre tamén co Renacemento. Os europeos do século XVI tiñan unha clara conciencia de ruptura con respecto á idade media, conciencia mantida pola sucesión dunha serie de transformacións sociais, políticas, relixiosas, económicas, culturais, que nacían cunha clara vontade de oposición ao "medieval". Entre elas podemos destacar a desintegración da igrexa e o desenvolvemento da reforma luterana, e o da igrexa anglicana con Enrique VIII, que se producen no marco da consolidación dos Estados nacionais e das monarquías absolutas que van configurar un novo mapa político en Europa, ao que hai que asociar o desenvolvemento da burguesía e o seu papel predominante, coa expansión do comercio, o que supoñerá o “principio do fin” do feudalismo. O desenvolvemento da cartografía, o descubrimento do compás, a utilización da pólvora, son elementos que conducirán ao descubrimento e colonización de América, o que provocará un aumento da desconfianza respecto ao saber medieval. O descubrimento da imprenta facilitará a circulación das novas ideas.

A.- Caracteres xerais do Humanismo e do Renacemento

As relacións entre humanismo e Renacemento preséntanse baixo o aspecto dunha polémica: mentres que o humanismo caracterizarase polo retorno á sabedoría clásica, no marco dunha preocupación fundamentalmente de signo filolóxico e teolóxico, o Renacemento farao como impulsor do desenvolvemento da ciencia. Así, o Renacemento, sen renunciar aos temas básicos do humanismo, superarao, ao desligar tales temas da perspectiva teolóxica e enlazalos co pensamento científico e coa renovación da moralidade.

a) Caracteres do humanismo

Un dos trazos distintivos máis coñecidos e destacados do humanismo é o seu interese polo "antigo", polo clásico, interese no que predomina o punto de vista da investigación filolóxica. Este interese provoca o desenvolvemento da perspectiva histórica no achegamento a outra cultura, por que se pode afirmar que co humanismo consolídase a historicidade como clave do pensamento europeo.

A diferenza do que ocorría na idade media, onde o ser humano era considerado fundamentalmente a partir dunha perspectiva teolóxica, os humanistas valorarán o ser humano a partir dunha perspectiva mundana, non-divina, é dicir, o ser humano será visto como un ser natural e histórico. A relixión, á parte da súa función redentora, é considerada ante todo na súa función civil. Así, tanto a relixión como a tolerancia relixiosa son instrumentos válidos para asegurar o ideal da paz civil. A crenza na unidade última de todas as relixións é afirmada, consecuentemente, desde esta caracterización.

b) Caracteres do Renacemento

O ideal común deste período vén definido pola esperanza dun renacer do ser humano a unha vida verdadeiramente "humana", mediante o recurso ás artes, ás ciencias, á investigación... poñendo de manifesto a consideración do ser humano como ser natural, en oposición á consideración medieval do ser humano como ser-para-Deus.

O retorno aos antigos significa non só a recuperación da súa obra, senón fundamentalmente o retorno ao principio, ás orixes da vida humana, cultural, do ser humano. Volver ao principio non significa volver a Deus, senón precisamente ao terreo do home e do mundo humano. De aí a valoración do pensamento filosófico pre-cristián. O retorno significa, ademais, unha conquista. A volta ás orixes, ao principio, implica a conquista da personalidade humana. O que este retorno se efectúa mediante as artes e as ciencias, e non mediante experiencias místicas interiores, por exemplo, significa unha busca da obxectividade. En efecto, só a obxectividade pode poñer en evidencia o status orixinal do ser humano fronte á natureza, é dicir, manifestar a súa orixe e a súa condición humana.

Polo mesmo, o ser humano é libre de decidir a súa conduta, de elixir o seu destino, o que supón unha exaltación da liberdade individual tanto na orde teolóxica como na orde cultural e social.

B.- Principais correntes filosóficas do Renacemento

• a) Platonismo.
• b) Aristotelismo averroísta (Padua, un só entendemento) e Aristotelismo alexandrino (Alexandre de Afrodisia, moitos entendementos).
• c) Estoicismo, epicureísmo, escepticismo.
• d) Naturalismo: Bruno, Telesio, Campanella.
• e) A elas hai que sumar a actividade científica representada por Copérnico, Galileo e Kepler, no que supoñerá a renovación da concepción do Universo.

C.- Características filosóficas

Unha das características máis notábeis do Renacemento é o antropocentrismo, o que supón unha valoración non só da personalidade do ser humano, senón tamén da súa individualidade.

Tamén o naturalismo irá asociado ao desenvolvemento do Renacemento. Destácanse os aspectos naturais do home versus os aspectos sobrenaturais. É algo do que atopan os renacentistas que se "volven" a Aristóteles: a separación do universo e de Deus e a exaltación da natureza; á igual que os que se "volven" para Platón, buscando unha relixiosidade natural e a exaltación do home e da súa liberdade (o home non é malo, é ignorante, non necesita, pois, a graza divina para a súa redención).

Bacon, Copérnico, Galileo, Kepler, son figuras centrais no desenvolvemento da ciencia, que supoñerá a destrución da imaxe ptolomeica do mundo, inspirada no universo fechado e xeocéntrico das dúas esferas; a crecente e progresiva matematización da natureza e o desenvolvemento do método experimental serán dúas das bazas máis significativas do seu triunfo.

O Renacemento supón pois o renacer do espírito de liberdade dun ser humano que se quere insiro na natureza e na historia.