Hume

SECCIÓN VII. Sobre a idea de conexión necesaria. (Primeira Parte)

A gran vantaxe das ciencias matemáticas sobre a moral consiste nisto, en que as ideas das primeiras, ao ser sensíbeis, son sempre claras e precisas, a máis insignificante distinción entre elas é perceptíbel de contado, e os mesmos termos expresan sempre as mesmas ideas, sen ambigüidade nin variacións. Un óvalo non se confunde xamais cun círculo, nin unha hipérbole cunha elipse. Os límites que distinguen o triángulo isósceles do escaleno son máis precisos cós que distinguen o vicio da virtude, o ben do mal. Cos termos definidos pola xeometría, a mente por si mesma substitúe facilmente en toda ocasión o termo definido pola súa definición; ou, incluso cando non se emprega definición algunha, o propio obxecto pode presentarse aos sentidos, e así ser firme e claramente aprehendido. Sen embargo, os máis sutís sentimentos da mente, as operacións do entendemento, os diversos humores das paixóns, aínda distinguíndose manifestamente, escápansenos con facilidade cando os examinamos mediante a reflexión; e non podemos traer á mente o obxecto orixinal coa mesma frecuencia coa que temos ocasión de contemplalo. Así é como a ambigüidade vaise introducindo gradualmente nos nosos razoamentos: obxectos similares tómanse facilmente por idénticos, e ao final a conclusión afástase moito das premisas.

Poderíase afirmar, non obstante, que, se contemplamos estas ciencias baixo unha luz axeitada, as súas vantaxes e desvantaxes case se compensan, acadando ámbalas dúas un estado de igualdade. Aínda que a mente reteña con maior facilidade as ideas claras e precisas da xeometría, doutra banda vese obrigada a elaborar unha cadea de razoamentos moito máis longa e complexa, e a comparar ideas moi afastadas unhas das outras, todo iso co obxecto de acadar as máis abstrusas verdades desa ciencia. E aínda que as ideas morais poidan caer, se non se ten un coidado extremo, na escuridade e na confusión, as inferencias destas disquisicións son sempre moito máis curtas, e os pasos intermedios que levan á conclusión moitos menos que os das ciencias dedicadas á cantidade e o número. En realidade, as proposicións de EUCLIDES, por simples que sexan, contan con máis partes que as de calquera razoamento moral que non sexa quimérico ou produto da presunción. Alí onde en poucos pasos achamos os principios da mente humana debemos estar moi satisfeitos co noso progreso; considerando o pronto que a natureza dificulta todas as nosas investigacións sobre as causas e nos obriga a admitir a nosa ignorancia. O principal obstáculo ao noso progreso nas ciencias metafísicas ou morais é, xa que logo, a escuridade das ideas, e a ambigüidade dos termos. A principal dificultade das matemáticas reside na lonxitude das inferencias e na amplitude do pensamento necesarias para acadar calquera conclusión. E, posibelmente, o noso progreso en filosofía natural veña atrasado principalmente pola falta de fenómenos e experiencias axeitadas, a miúdo descubertas por azar e non sempre cando é preciso, aínda no caso das investigacións máis dilixentes e prudentes. Como, ata agora, a filosofía moral parece quer progresou menos que a xeometría ou a física, podemos concluír que, se efectivamente existen diferencias a este respecto entre ditas ciencias, a superación das dificultades que obstrúen o desenvolvemento da primeira requirirá maior coidado e capacidade.

Non existen ideas, das que aparecen en metafísica, máis escuras e incertas que aquelas de poder, forza, enerxía ou conexión necesaria, as cales xorden sempre en todas as nosas disquisicións. Polo tanto, nesta sección propoñémonos fixar, cando sexa posíbel, o significado preciso destes termos, para eliminar así parte da escuridade que tantas queixas suscita neste tipo de filosofía.

A proposición de que todas as nosas ideas non son máis que copias das nosas impresións non admite moita discusión; noutras palabras, é imposíbel que pensemos nada que non sentíramos anteriormente, xa sexa a través dos nosos sentidos externos ou internos. Propúxenme explicar e probar esta proposición, e manifestei as miñas esperanzas de que unha correcta aplicación da mesma nos permita acadar maior claridade e precisión nos razoamentos filosóficos que a lograda ata o momento. É posíbel que as ideas complexas poidan coñecérense ben por definición, que non é máis que a enumeración das partes ou ideas simples que as compoñen. Sen embargo, cando chegamos ás ideas máis sinxelas e vemos que seguimos achando máis ambigüidade e escuridade, de que recurso dispoñemos? Que invención pode botar luz sobre estas ideas para facelas en conxunto claras e precisas á nosa percepción intelectual? Producir as impresións ou sentimentos orixinais dos que se copian as ideas. Todas estas impresións son fortes e sensíbeis. Non admiten ambigüidade. Non só están ben iluminadas senón que ademais poden botar luz sobre as súas ideas correspondentes, que están na escuridade. E é posíbel que desta maneira poidamos lograr un novo microscopio ou especie de óptica que permita, nas ciencias morais, que as ideas máis miúdas e simples poidan ser aumentadas ata o punto de que poidamos aprehendelas facilmente, e coñecelas tan ben como as ideas máis grandes e sensíbeis que poidan ser o obxecto da nosa investigación.

Polo tanto, para coñecer plenamente a idea de poder ou conexión necesaria examinemos a súa impresión, e co obxecto de achar con maior certeza a súa impresión, procurémola en todas as fontes das que poida derivarse.

Cando miramos en derredor aos obxectos externos e consideramos a operación das causas, nin nun só caso somos capaces de descubrir poder ou conexión necesaria algunha; calidade algunha que vincule o efecto á causa e converta a unha na consecuencia infalíbel da outra. Só atopamos que unha, efectivamente, segue de feito á outra. O impulso dunha bóla de billar acompáñase do movemento da outra. Isto é todo o que aparece ante os sentidos externos. A mente non percibe ningún sentimento nin impresión interna desta sucesión de obxectos. Consecuentemente, non existe, en ningún caso particular de causa e efecto, ningunha cousa que poida suxerir a idea de poder ou conexión necesaria.

A partir da primeira aparición dun obxecto, non podemos facer nunca conxecturas sobre o efecto que resultará desta. Sen embargo, se o poder ou enerxía de calquera causa puidese ser descuberto pola mente, seriamos capaces de prever o efecto, incluso sen a experiencia, así como, en principio, de pronunciarnos con certeza ao respecto polo mero uso do pensamento e o raciocinio.

En realidade, non existe nada na materia que amose nunca, mediante as súas calidades sensíbeis, ningún poder ou enerxía, nin que nos dea pé a imaxinar que podería producir cousa algunha, ou ser seguida por calquera outro obxecto que puidésemos denominar o seu efecto. A solidez, a extensión, o movemento, estas calidades son todas completas en si mesmas, e nunca apuntan a ningún outro feito que poida resultar delas. As escenas do universo cambian continuamente, e un obxecto segue a outro nunha sucesión ininterrompida, pero o poder ou forza que actúa sobre toda a maquinaria mantense completamente oculto, e non se descobre en ningunha das calidades sensíbeis do corpo. Sabemos que, de feito, a calor acompaña constantemente a chama, pero non podemos facer conxecturas nin imaxinar que conexión existe entre ambas. Así, é imposíbel que a idea de poder se derive da contemplación dos corpos cando están operando en casos concretos, porque os corpos nunca descobren ningún poder que poida ser o orixinal desta idea.

Xa que logo, dado que os obxectos externos tal e como aparecen ante os sentidos non nos dan ningunha idea de poder ou conexión necesaria ao operar en casos particulares, vexamos se esta idea pode derivar da reflexión sobre as operacións das nosas propias mentes, e ser copia dalgunha impresión interna. Pode dicirse que a cada momento somos conscientes do poder interno cando sentimos que, pola simple orde da nosa vontade, podemos mover os órganos do noso corpo ou dirixir as facultades da nosa mente. Un acto de volición produce movemento nas nosas extremidades ou suscita unha nova idea na nosa imaxinación. A esta influencia da vontade chamámoslle consciencia. De aí adquirimos a idea de poder ou enerxía, e a seguridade de que nós mesmos e todos os restantes seres intelixentes posúen poder. Esta idea, entón, procede da reflexión, posto que xorde de reflexionar sobre as operacións da nosa propia mente, e diante da orde que exerce a vontade tanto sobre os órganos do corpo como sobre as facultades da alma.

Procederemos a examinar esta pretensión; primeiramente, en relación coa influencia da volición sobre os órganos do corpo. Podemos observar que esta influencia é un feito que, á igual que todos os demais eventos naturais, só pode ser coñecido pola experiencia, e nunca se pode predicir a partir de ningunha enerxía ou poder aparente na causa que a conecta co efecto, converténdoa nunha consecuencia infalíbel da outra. O movemento do noso corpo séguese da orde da nosa vontade. Disto somos conscientes a cada instante. Sen embargo, polo que fai aos medios que o provocan, á enerxía mediante a cal a vontade realiza unha operación tan extraordinaria, atopámonos tan lonxe de ser inmediatamente conscientes disto que sempre escapará á nosa investigación, por dilixente que esta sexa.

Pois, en primeiro lugar, existe algún principio en toda a natureza máis misterioso có da unión da alma e o corpo, polo que unha suposta substancia espiritual adquire unha influencia tal sobre unha material que o máis sutil pensamento é capaz de actuar sobre a materia máis sólida? Esta extensa autoridade non sería máis extraordinaria nin estaría máis lonxe da nosa comprensión se puidésemos, con só desexalo secretamente, eliminar montañas ou controlar as órbitas dos planetas. Pero se pola consciencia percibísemos calquera poder ou enerxía na vontade, coñeceriamos necesariamente ese poder, a súa conexión co efecto, a unión secreta da alma e o corpo e a natureza destes dous substancias pola que unha é capaz de operar, en tantos casos, sobre a outra.

En segundo lugar, non somos capaces de mover todos os órganos do corpo coa mesma autoridade, aínda que non podemos asignar ningunha razón que non sexa a experiencia para explicar a notábel diferenza entre uns e outros. Por que ten a vontade influencia sobre a lingua e os dedos e non sobre o corazón ou o fígado? Esta pregunta nunca nos avergoñaría se fósemos conscientes dun poder para o primeiro caso, non para o último. Percibiriamos entón, independentemente da experiencia, por que a autoridade da vontade sobre os órganos do corpo queda circunscrita neses límites tan particulares. Sendo nese caso plenamente coñecedores do poder ou forza pola que opera, tamén saberiamos por que a súa influencia chega precisamente a tales fronteiras e non máis alá.

Un home ao que de pronto se lle paralice unha perna ou un brazo, ou que acabe de perder eses membros, a miúdo intenta primeiro movelos, e empregalos nas súas habituais ocupacións. Neste caso, el é tan consciente do poder para dirixir tales membros como un home en perfecto estado de saúde do poder para actuar sobre calquera membro que permaneza no seu estado e condición naturais. Pero a consciencia nunca engana. En consecuencia, nin nun caso nin no outro somos nunca conscientes de ningún poder. Só coñecemos a influencia da nosa vontade pola experiencia. E a experiencia só nos ensina que un evento segue a outro constantemente, sen instruírnos na secreta conexión que os une e es fai inseparábeis.

En terceiro lugar, da anatomía aprendemos que o obxecto inmediato de poder no movemento voluntario non é o propio membro que se move senón certos músculos e nervios e espíritos animais e, talvez, algo incluso máis miúdo e descoñecido, a través do cal o movemento se propaga sucesivamente ata que acada ao propio membro cuxo movemento é o obxecto inmediato da volición. Pode haber unha proba máis certeira de que o poder polo que toda esta operación se executa, tan lonxe de ser directa e plenamente coñecido por un sentimento ou consciencia interna é, en última instancia, misterioso e inintelixíbel? Aquí a mente exerce vontade sobre determinado evento. Inmediatamente prodúcese outro evento, descoñecido para nós e totalmente diferente do pretendido. Dito evento produce outro, igualmente descoñecido. Ata que ao final, despois dunha longa sucesión, prodúcese o evento desexado. Pero se se sentise o poder orixinal, coñeceríase necesariamente: se se coñecese, o seu efecto tamén se coñecería posto que todo poder está relacionado co seu efecto. E viceversa, se o efecto non fose coñecido, o poder non podería ser coñecido nin sentido. Como imos ser conscientes dun poder que move as nosas extremidades cando non temos ese poder, senón tan só o de impulsar determinados espíritos animais que, aínda que ao final provocan movemento nos nosos membros, operan de forma completamente incomprensíbel para nós?

Polo tanto, podemos concluír do todo, espero, sen medo a temeridades e con certeza, que a nosa idea de poder non está copiada de ningún sentimento ou consciencia de poder dentro de nós mesmos cando orixinamos un movemento animal, ou aplicamos as nosas extremidades a un uso e unha ocupación axeitadas. O feito de que o seu movemento siga a orde da vontade é unha cuestión da experiencia común, como os outros eventos naturais; pero o poder ou a enerxía pola que isto se consegue, como a doutros eventos naturais, resúltanos descoñecida e inconcibíbel. Debemos entón aseverar que somos conscientes dun poder ou enerxía nas nosas propias mentes, cando por un acto ou orde da nosa vontade suscitamos unha nova idea, concentrámonos na súa contemplación, dámoslle mil voltas e finalmente descartámola a favor dalgunha outra idea cando creemos que xa a analizamos con suficiente detención? Eu creo que os mesmos argumentos probarán que incluso esta orde da vontade non nos da unha idea verdadeira da forza ou a enerxía.

En primeiro lugar haberá que conceder que cando coñecemos un poder, coñecemos esa circunstancia particular na causa que a capacita para producir o efecto, pois suponse que estes son sinónimos. Polo tanto, debemos de coñecer tanto a causa como o efecto, e a relación entre ambos. Non obstante, pretendemos coñecer a natureza da alma humana e a natureza dunha idea, ou a aptitude de unha para producir a outra? Esta é unha verdadeira creación, a creación de algo da nada; o que implica un poder tal que a primeira vista podería parecer encontrarse alén do alcance de calquera ser menor que o infinito. Polo menos deberíase soster que tal poder non se sente, non se coñece, non é sequera concibíbel para a mente. Só sentimos o evento, principalmente, a existencia dunha idea, que segue a unha orde da vontade. Pero a forma na que se realiza esta operación, o poder polo que se produce, está completamente alén da nosa comprensión.

En segundo lugar, o control da mente sobre si mesma é limitado, como o é o seu control sobre o corpo, e estes límites non lle son coñecidos á razón, como calquera noción sobre a natureza de causa e efecto, senón só á experiencia e á observación, como en todos os restantes eventos naturais e na operación de obxectos externos. A nosa autoridade sobre os nosos sentimentos e paixóns é moito máis feble cá que temos sobre as nosas ideas; e incluso esta última autoridade queda circunscrita a unhas fronteiras moi estreitas. Intentará alguén determinar a razón última destas fronteiras, ou mostrar por que existe menos poder nun caso que noutro?

En terceiro lugar, este autocontrol é moi diferente en distintos momentos. Un home saudábel posúe máis que outro que esmoreza na enfermidade. Somos máis donos dos nosos pensamentos pola mañá que pola noite, xaxuando que cando acabamos de comer ben. Podemos dar algunha razón para estas variacións, agás a experiencia? Onde se atopa, entón, o poder do que pretendemos ser conscientes? Acaso non existe aquí, xa sexa na substancia espiritual ou na material, ou en ambas, algún segredo mecanismo ou estrutura das partes do que depende o efecto que, séndonos totalmente descoñecido, fai que o poder ou a enerxía da vontade nos sexa igualmente descoñecida ou incomprensíbel?

Indubidabelmente a volición é un acto da mente co que estamos familiarizados dabondo. Pénsese nel. Abórdese desde todos as perspectivas. Atópase nel algo semellante a este poder creativo que fai que da nada xurda unha nova idea, e que cunha especie de FIAT imita a omnipotencia do seu Creador, se se me permite falar así, o que convocou á existencia ás diferentes escenas da natureza? Tan lonxe como estamos de ser conscientes desta enerxía da vontade, convencernos de que un simple acto de volición produce efectos tan extraordinarios require unha experiencia como a que posuímos.

A maior parte da humanidade nunca atopa ningunha dificultade á hora de dar conta das operacións máis comúns e familiares da natureza, como a caída de corpos pesados, o crecemento das plantas, o nacemento dos animais, ou a nutrición dos corpos. Pero supoñamos que, en todos estes casos, perciben a propia forza ou enerxía da causa que a conecta ao seu efecto, e é para sempre infalíbel na súa operación. Adquiren, por un prolongado hábito, tal estado mental que, ao aparecer a causa, inmediatamente esperan con certeza o seu normal acompañamento, e apenas poden concibir como posíbel que de iso puidese resultar calquera outro evento. Só no descubrimento de fenómenos extraordinarios, tales como os terremotos, a peste e os prodixios de calquera tipo, atópanse en desvantaxe á hora de asignar a causa axeitada, e explicar a maneira na que esta produce o efecto. É común para os homes que se atopan en tal aperto recorrer a algún principio intelixente invisíbel para presentalo como causa inmediata daquel evento que lles sorprende e que, na súa opinión, non pode ser explicado polos poderes normais da natureza. Sen embargo, os filósofos, que levan as súas investigacións algo máis alá, perciben de contado que, incluso nos eventos máis familiares, a enerxía da causa é tan inintelixíbel como na máis inusual, e que só aprendemos pola experiencia a frecuente CONXUNCIÓN dos obxectos, sen poder comprender a súa CONEXIÓN. Aquí, pois, moitos filósofos creen que están obrigados pola razón a recorrer, en todas as ocasiones, ao mesmo principio, ao que a masa non recorre nunca agás en casos que parecen milagrosos ou sobrenaturais. Recoñecen que a mente e a intelixencia son non só a causa última e orixinal de todas as cousas senón tamén a causa inmediata e única de todos e cada un dos eventos que aparecen na natureza. Pretenden que eses obxectos comunmente chamados causas non son en realidade máis que ocasións, e que o verdadeiro e directo principio de efecto non é ningún poder ou forza da natureza senón unha volición do Ser Supremo, quen decide que tales obxectos particulares estean unidos para sempre. En vez de dicir que unha bóla de billar move a outra por unha forza que derivou do autor da natureza, é o propio Deus, din, quen, por unha volición particular, move a segunda bóla, quedando condicionado a esta operación polo impulso da primeira bóla, en coherencia con esas leis xerais que el estabeleceu para si mesmo no goberno do universo. Pero os filósofos, avanzando sempre nas súas investigacións, descobren que, á igual que somos totalmente ignorantes do poder do que depende a mutua operación dos corpos, non somos menos ignorantes dese poder do que depende a operación da mente sobre o corpo, ou do corpo sobre a mente, e tampouco somos capaces, xa sexa a partir dos nosos sentidos ou da consciencia de asignar o principio último nun caso máis que no outro. Polo tanto, a mesma ignorancia redúceos á mesma conclusión. Aseveran que a Deidade é a causa inmediata da unión entre alma e corpo, e que estes non son os órganos do sentido que, ao ser axitados por obxectos externos, produce sensacións na mente; senón que se trata dunha volición particular do noso Creador omnipotente o que excita tal sensación, como consecuencia de tal movemento no órgano. De maneira análoga, non é ningunha enerxía da vontade a que provoca o movemento dos nosos membros: é ao propio Deus, a quen lle comprace secundar o noso desexo, en si mesmo impotente, e dirixir ese movemento que erroneamente atribuímos ao noso propio poder e eficacia. Os filósofos tampouco se deteñen ante esta conclusión. En ocasións estenden a mesma inferencia ás operacións internas da propia mente. A nosa visión mental ou concepción de ideas non é máis que unha revelación que nos fai o Creador. Cando voluntariamente pensamos en calquera obxecto, e suscitamos a súa imaxe na imaxinación, non é a vontade a que crea esa idea; é o Creador universal quen lla descobre á mente e convértea en presente para nós.

Así, segundo estes filósofos, todo está cheo de Deus. Non satisfeitos co principio de que nada existe se non é pola Súa vontade, que nada posúe ningún poder se non é porque El o concede, despoxan á natureza e a todos os seres creados de calquera poder, para que a súa dependencia da Deidade resulte aínda máis sensíbel e inmediata. Non caen na conta de que con esta teoría reducen en vez de aumentar o esplendor de tales atributos, tan celebrados por eles. Sen dúbida, concédenlle máis poder á Deidade para delegar un certo grao de poder nas criaturas inferiores que para producir todas as cousas por propia vontade. Conceden máis sabedoría a que se enxeñe nun principio a estrutura do mundo cunha visión tan perfecta que, en si mesma, e pola súa propia operación, pode servir a todos os propósitos da providencia, que se o gran Creador se vise obrigado a cada momento a axustar as súas partes e animar co seu alento todos os engrenaxes desta impresionante máquina.

Sen embargo, para unha refutación máis filosófica desta teoría talvez abondasen as dúas seguintes reflexións:

En primeiro lugar, paréceme que esta teoría da enerxía universal e as operacións do Ser Supremo é demasiado audaz como para convencer a ningún home o bastante informado da debilidade da razón humana e dos estreitos límites que circunscriben todas as súas operacións. Aínda que o cerco de argumentos que conducisen a ela fosen [sic] perfectamente lóxicos, debese xurdir unha forte sospeita, por non dicir unha seguridade absoluta, de que nos levou alén dos límites das nosas facultades, posto que nos conduce a conclusións tan extraordinarias e tan afastadas da vida e da experiencia comúns. Chegamos ao país das fadas nos últimos pasos da nosa teoría, e alí non existe ningunha razón para que confiemos nos nosas habituais métodos de argumentación, nin para que creamos que as nosas comúns analoxías e probabilidades teñen algunha autoridade. O noso cable é demasiado curto como para sondar abismos tan profundos. E aínda que nos comprazamos en que cada paso que damos vai da man dunha especie de verosimilitude e experiencia, podemos estar convencidos de que esta experiencia imaxinada non ten autoridade algunha cando se aplica a temas que se achan completamente fóra da esfera da experiencia. Teremos ocasión de volver sobre isto máis adiante.

En segundo lugar, non podo percibir forza algunha nos argumentos sobre os que se fundamenta esta teoría. Descoñecemos, é certo, a maneira na que os corpos operan os uns sobre os outros. A súa forza ou enerxía énos completamente incomprensíbel. Sen embargo, acaso non descoñecemos igualmente a forma ou forza pola que unha mente, incluso a suprema, opera sobre si mesma ou sobre un corpo? Cando, pregunto, adquirimos calquera noción sobre ela? Non temos ningún sentimento nin consciencia deste poder en nós mesmos. Non temos ningunha idea sobre o Ser Supremo que non sexa a que xorde da reflexión sobre as nosas propias facultades. Se, polo tanto, a nosa ignorancia fora razón suficiente para rexeitar algo, desembocariamos no principio de negar toda enerxía tanto no Ser Supremo como na materia máis sólida. É indubidábel que comprendemos tan pouco dunhas operacións como das outras. Acaso é máis difícil concibir que o movemento poida xurdir do impulso que da volición? O único que sabemos é que a nosa ignorancia é profunda nos dous casos.

Segundo a versión de michelle, para "A Filosofía no Bacharelato" Ir á Segunda parte da Sección VII